Een moralist en een filosoof bekijken een portret van een revolutionair | Tessel Veneboer

Hoe klinkt het kasboek van een plantage? Waaraan denkt een kwast die werd gebruikt voor bezweringen? Met welke stem spreekt een contract uit de 18e eeuw? En welk verhaal herbergt Het poppenhuis van schilder Jacob Appel?

In de reeks Oude werken, jonge schrijvers geven jonge Vlaamse en Nederlandse auteurs een stem aan een artefact uit de tentoonstelling Slavernij (Rijksmuseum, Amsterdam).

Een moralist en een filosoof bekijken een portret van een revolutionair

Wat een outfit, zo’n uniform. Het is bijna alsof je de kleuren kan zien.

En die veren! Het heeft een bepaalde allure, vind je niet, de gedurfdheid van zo’n outfit?

Natuurlijk durfde hij, het was een man met macht, veel macht zelfs. Hij heeft voor de eerste en enige succesvolle slavenopstand in de wereldgeschiedenis gezorgd, ongelofelijk toch. Een charismatische man, naar het schijnt. Hij was de kleinzoon van een Afrikaanse koning, werd tot slaaf gemaakt en nadat hij zichzelf wist vrij te kopen rond zijn dertigste nam hij de leiding over een koffieplantage.

Hoe bedoel je? Een plantage met slaven?

Ja, de plantage werd zijn eigendom, inclusief slaven dus.

Maar wacht even, hij zorgde toch juist voor de afschaffing?

Klopt. Maar dat kon hij natuurlijk pas doen zodra hij een beetje macht had. Als plantage-eigenaar begon hij te geloven dat hij een heel belangrijke man zou kunnen worden, dat hij zelfs een heroïsche rol zou kunnen spelen in de toekomst van Haïti. Dat is wat macht met je doet, het geeft je zelfvertrouwen, maakt je overmoedig.

Dan was hij toch gewoon fout? Hij verkreeg zijn macht op een problematische manier, dat is niet oké.

Ik zou eerder zeggen dat zijn principes flexibel waren.

Ja hallo, hoe kun je nou weer “flexibele” antislavernijprincipes hebben? Je bent anti of je bent het niet. Eigenaar zijn van slaven noem ik gewoon fout. 

Ik zeg ook niet dat hij een heilige is, maar hij was wel een held. Een grote held. Dat strikte onderscheid tussen goed en slecht dat je probeert te maken bestaat niet, nu niet en toen ook niet. Wie je ook bent, wat je ook doet, macht corrumpeert, dat weet iedereen.

Nou nou, jij altijd met je grote uitspraken.

Dat valt best mee. Trouwens, Louverture kreeg alleen maar macht dankzij het koloniale Frankrijk dat hem die macht toekende. Een man met absolute macht was hij dus ook weer niet. Elke vorm van macht is afhankelijk van een ander. 

Ik weet het niet hoor.

Toussaint Louverture is een interessant geval. Hij werd gedomineerd en domineerde zelf. Misschien was het juist door deze dubbelzinnige ervaring dat hij zo’n grote revolutionair kon worden, hij snapte hoe macht werkt.

Zou hij zelf gekozen hebben voor zo’n imposante hoed met veren? Als affirmatie van zijn macht?

Tja, wat moeten we daarmee, de man die status krijgt door zijn hoed? Dat beeld kennen we uit de kunstgeschiedenis: de man als oppermachtige bevelhebber, een en al autoriteit. Macht uitstralen door het dragen van een hoed kunnen wij als vrouwen niet zomaar. Tegelijkertijd oefenen wij op onze beurt weer macht uit door onze blik op dit stemloze portret te werpen en zomaar conclusies te trekken.

Wie zegt dat het zijn keuze was om geportretteerd te worden met zo’n hoed?

Als je het mij vraagt, wordt het steeds ingewikkelder om te weten wie er wanneer over welke macht beschikt. Of nou ja, in ieder geval net zo ingewikkeld vandaag als in alle eeuwen hiervoor. 

Inderdaad. Het is misschien moeilijk om te bepalen wie wel of geen macht heeft maar we kunnen macht in ieder geval analyseren. Met of zonder imposante hoed met veren.