Deze website wordt niet langer ondersteund in Internet Explorer. Update hier je browser voor een betere ervaring.
Tessel Veneboer | Enkele ideeën (2020)
over Multatuli’s “ideeën” (1872-77)
Schrijven in de vorm van aforismen is een politieke daad omdat de vorm toegankelijk is. Een aforisme kan het volgende bevatten: een gedachte, een standpunt, een vraag, een uitroep, een advies, een anekdote, wat de schrijver maar wil.
Een aforisme is abrupt, komt uit het niets tevoorschijn. Geen inleiding, geen zachte landing. Het is de literaire uitdrukking van een gedachte.
Zijn aforismen poëzie?
Multatuli, idee #97: “Geloof is slaap. Twijfel is begeerte. Onderzoek is arbeid.”
Het lichamelijke aspect van gedachten vormen, en dus van theoretiseren, mag niet onderschat worden. Nee lezer, wat er ook gezegd en geschreven mag zijn over de scheiding tussen lichaam en geest (Plato, Aristoteles, etc.), denken en schrijven zijn lichamelijke processen. Vertrouw mij maar.
Is het produceren van aforismen arbeid? Is nadenken arbeid?
Gedachten vormen en voltooien zich niet op een lineaire manier, ze zijn fragmentarisch. Dat wisten Benjamin en Adorno ook, die beiden filosofie bedreven in de vorm van duizenden aforismen. Een slordige eeuw eerder koos ook Multatuli deze vorm om zijn gedachten uit te drukken in een zoektocht naar waarheid. Ik geloof dat het fragmentarische karakter van zijn schrijven – gedachte per gedachte – het voor hem mogelijk maakte gevoel en verstand samen te brengen.
Om bij de waarheid in de buurt te kunnen komen, schrijft Multatuli, moet eerst geaccepteerd worden dat gevoel en rede, het hart en de waarheid, onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Multatuli was geen moralist, hij geloofde niet universaliteit en verzette zich tegen het idee dat dé waarheid bestaat: “Ik streef naar waarheid. Ik geef wenken, geen regels.” Dat maakt zijn ideeën over identiteit en waarheid behoorlijk modern.
De waarheid is dus ongrijpbaar, meer dan streven naar die waarheid kunnen we niet doen. De kameleontische, onzekere, vorm van het aforisme is daar het bewijs van. Aforismen zijn wat Multatuli “wenken” noemt: een denkrichting, een gevoel, maar uiteindelijk ook een uitdrukking van het hart.
Multatuli was een romanticus!
Tessel Veneboer (1994) verruilde jaren geleden Amsterdam voor Brussel om te gaan studeren. In Brussel werkt ze nu als programmamaker bij Internationaal Literatuurhuis Passa Porta en publiceert regelmatig over literatuur en kunst, onder andere voor de Nederlandse Boekengids en tijdschrift voor hedendaagse kunst De Witte Raaf.
