Canonbekentenissen: Willem Bongers-Dek leidt nieuwe reeks over canon in

‘Als intellectuelen zijn wij allemaal gespecialiseerd in het open houden van discussies – de principiële onbepaaldheid en onbepaalbaarheid der dingen is ons een groot goed. De Canon lijkt haaks op dat intellectuele principe te staan. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Ook in de medische wetenschap zijn oplossingen nooit definitief, maar het weerhoudt er de dokters gelukkig niet van om ons te behandelen met het beste van wat er vandaag bekend en voorradig is. Zo beschouwd kan een Canon dus tegelijk maatgevend en open zijn.

Ik zie de Canon als een uitnodiging tot een gesprek, zij het niet tussen twee volstrekt evenwaardige gesprekspartners. De tijd is voorbij dat er ex cathedra kon worden afgekondigd wat gedaan, gelezen en bestudeerd zou moeten worden. Maar ik durf te hopen dat de tijd stilaan evenzeer voorbij raakt, waarin het er allemaal niet zo toe doet. Waarin ‘ja maar, ze lezen toch de hele tijd ondertitels’ beschouwd wordt als een bijdrage tot een leesbevorderingsdiscussie. Waarin de autoriteit van de mediagoeroe en marketeer onbetwist is en die van de vakspecialist wordt weggelachen. Als ons door de samenleving wordt gevraagd of wij in staat zijn om een lijst op te stellen van [historische gebeurtenissen] die van belang zijn, dan moet ons antwoord eenvoudigweg zijn: “Uiteraard. Hoe had u die graag aangeleverd gezien?”

Waarmee ik natuurlijk niet wil suggereren dat het samenstellen van die lijst vervolgens een eenvoudige of onproblematische klus zou zijn. Het opstellen van een canon is een bij uitstek ideologische bezigheid. Het niet-opstellen van een canon is dat echter evenzeer. Ideologie is overal, we kunnen er dus maar beter voor uitkomen en rekenschap afleggen van onze keuzes. Op basis daarvan kan een samenleving dan discussiëren over wat ze van belang vindt, wat ze van haar geschiedenis bewaard en bestudeerd wil zien, wat haar blijft ontroeren, inspireren of ergeren.’

Twee bekentenissen

Hier houd ik even halt. Niet omdat ik me niet kan vinden in bovenstaande tekst, maar om u een bekentenis te doen. De voorgaande 304 woorden die ik uitsprak, zijn niet aan mijn pen ontsproten. Hoewel de tekst zeer actueel is, werd ‘ie meer dan tien jaar geleden uitgesproken – om precies te zijn: op 11 september 2008. De Vlaamse hoogleraar Moderne Letterkunde Geert Buelens opende met de tekst waaruit ik een fragment voorlas de debatreeks Tot ’t nut van ’t algemeen: de canondebatten in het Paleis voor Schone Kunsten - een coproductie tussen deBuren en Bozar. Vandaag pakt deBuren de draad terug op met een nieuwe reeks debatten over de canon.

Voordat we dat doen, doe ik graag een tweede bekentenis. Ik heb in het zojuist uitgesproken citaat één wijziging aangebracht. Waar ik het had over een lijst van ‘historische gebeurtenissen’, sprak Geert Buelens over een lijst van ‘literaire werken’. In het panel dat wij vanavond op het podium uitnodigen, vindt u drie letterkundigen met expertises die rijken van de middeleeuwen tot vandaag, een taalkundige, een verdwaalde psychiater en welgeteld één dappere historicus.

Het is ons bij de voorbereiding van deze avond duidelijk geworden dat historici schroomvalliger zijn dan letterkundigen en doorgaans liever geen hoogtepunten in de historie aanduiden – vooral als die vraag hen van hogerhand bereikt. Aan een canoniserend project als de Wereldgeschiedenis van Vlaanderen werkten weliswaar historici van alle Vlaamse universiteiten mee, maar ja, dat was natuurlijk wel op hun eigen initiatief. In de aanloop naar deze avond, kwamen referenties aan de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw al eens voorbij en werd deBuren naïviteit verweten. Hadden wij het regeerakkoord wel goed gelezen?

Mocht u hier in de zaal ook aan onze voorkennis twijfelen, dan kan ik u geruststellen. Ja, we hebben het regeerakkoord gelezen en lazen daar over, en ik citeer, een ‘groep onafhankelijke experts’, ook wel een ‘onafhankelijke en pluralistisch samengestelde wetenschappelijke commissie’ geheten, die samen een ‘wetenschappelijke basis’ kunnen leggen onder het canonproject.

Het staat ons niet bij dat zulks in de jaren dertig en veertig ook gebeurde, zeker niet wanneer men in ogenschouw neemt dat het regeerakkoord in een belendende tekst over het inburgeringsbeleid ‘respect voor seksuele diversiteit’ en het ‘non-discriminatiebeginsel’ aanhaalt.

'Het regeerakkoord verwijst ook expliciet naar Nederland: u zult begrijpen dat dit precies is waarom deBuren aan deze materie graag een debatreeks wijdt'

Het regeerakkoord verwijst ook expliciet naar Nederland, en ik citeer opnieuw: 'We stellen in navolging van Nederland een Canon van Vlaanderen op. Deze werkt met vensters: personen, gebeurtenissen en cultureel erfgoed laten samen het verhaal van de historische en culturele ontwikkeling van Vlaanderen als Europese natie zien.' U zult begrijpen dat dit precies is waarom deBuren aan deze materie graag een debatreeks wijdt en een groep onafhankelijke experts uitnodigde om een stevige wetenschappelijke basis te leggen onder deze nieuwe reeks.

We nodigen u van harte uit om zonder banaal en beschamend boegeroep met ons het gesprek aan te gaan. In aansluiting op de woorden van intellectuelen als de eerder geciteerde Geert Buelens en Luc Devoldere (die stelt dat het gesprek over de canon de canon is) en van kersvers literair Ultimalaureate Rachida Lamrabet (die aan de verhalengemeenschap die Vlaanderen is ook haar verhalen toevoegt), zie ik een canon als een uitnodiging tot een levendig gesprek over wat we belangrijk vinden en vanavond zijn wij allen elkaars gesprekspartners.

Ik dank u voor uw aandacht en geef graag het woord aan Simon Demeulemeester, de moderator van de avond die niet alleen politiek redacteur is bij Knack maar die ook een Grote Boon heeft voor Simon Carmiggelt, om maar eens sluikreclame te maken voor twee te canoniseren helden mijnerzijds.