Deze website wordt niet langer ondersteund in Internet Explorer. Update hier je browser voor een betere ervaring.
De Nacht van de Geschiedenis is dé feestelijke afsluiting van de Nederlandse Maand van de Geschiedenis, die elk jaar in oktober wordt georganiseerd. Bekende sprekers, debatten, lezingen, interviews en nachtelijk dwalen door de zalen, maken de Nacht elk jaar weer tot een historisch spektakel.
Het thema van de Nacht is dit jaar 'zij/hij', een thema dat verband houdt met het bestaan van honderd jaar vrouwenkiesrecht en aansluit bij ons seizoensthema.
Dana Linssen kijkt met ons naar het thema 'zij/hij' in films, Step Vaessen stapte in haar tv-serie in Aletta Jacobs' voetspoeren en Ula Taylor belicht zwart feministisch icoon Frances Beal. Geertje Mak, Kim Bootsma, Mineke Bosch, Elisabeth Leijnse, Rianne van Oostrom, Roxane van Iperen, Antia Wiersma, Selm Wenselaers, Elwin Hofman, Henk Desmaele, Thijs Dekeukeleire en vele, vele anderen nemen ons mee op strooptocht door de geschiedenis.
Download hier het volledige progragramma.
Tickets: rijksmuseum.nl/nl/nacht-van-de-geschiedenis
Door: Selm Wenselaers, Alex Bakker en Valentijn de Hingh
Historicus en dramaturg Selm Wenselaers bespreekt met historicus Alex Bakker en model en transgenderactiviste Valentijn De Hingh de geschiedenis van transgender in Nederland: over veranderende zorg, maatschappelijke discussies en veranderende opinies in de Nederlandse samenleving. Daarnaast gaan zij het hebben over nieuwe beeldvorming in de media en kijken zij over de grenzen heen naar belangrijke personen die een pioniersfunctie hebben vervuld.
Door: Geertje Mak
Kunnen we de hedendaagse toename in het aantal transmannen beschouwen als de uitkomst van een historisch emancipatieproces? Geertje Mak zal betogen dat de geschiedenis van allerlei soorten en maten ‘mannelijke vrouwen’ een heel ander licht werpt op gender identiteit en de wijze waarop samenlevingen de grenzen van het fenomeen sekse bewaken.
Door: Marita Mathijsen, emeritus hoogleraar Nederlandse Letterkunde, en dochter Alma Mathijsen, auteur
Marita Mathijsen en Alma Mathijsen, moeder en dochter, gaan in discussie over de verhoudingen tussen de seksen in heden en verleden. Is er werkelijk vooruitgang geboekt? Zijn vrouwen zelfverzekerder, vrijer, gelukkiger en wat betekenen de veranderingen voor mannen? Is het generatieverschil tussen de twee vrouwen overbrugbaar of wijkt de felheid van Alma te veel af van de historische blik van Marita?
Gespeeld door: Dorothy Blokland, zang: Gerda Havertong, script: Ayden Carlo
‘Datra mi wan aksi wan sani’ is een monoloog over de eerste zwarte, vrouwelijke dokter van Suriname, Sophie Redmond (1907–1955). Deze koto dragende dokter gaf gratis consulten in haar praktijk thuis, op straat en in haar radioshow. Ze maakte Surinamers bewuster. Ook over politiek, waar ze eigenlijk zo'n hekel aan had. Maar ja, er verandert niks als je niet stemt. Met haar adviezen wilde ze Surinamers en vooral vrouwen empoweren en hen trots te laten zijn op hun cultuur en land. Toch leveren al haar projecten te weinig op, vindt dr. Redmond. Om fundamentele veranderingen teweeg te brengen, zal ze mee moeten doen met de machthebbers en de politieke spelletjes. Ze besluit zich verkiesbaar te stellen, met alle gevolgen van dien. De Nieuwe Kerk en Stichting Julius Leeft! bieden tijdens de Nacht een exclusieve voorvertoning van ‘De Suriname Monologen’ waarin het verhaal van Redmond centraal staat.
Door: Dana Linssen, filosoof en filmcriticus
Dana Linssen, NRC Handelsblad-filmjournalist speurt tijdens de Nacht naar de verhouding tussen man en vrouw. Welke vormen neemt die aan door de jaren heen? Aan de hand van clips en fragmenten brengt Linssen thematisch en visueel in kaart hoe filmmakers de relatie tussen Zij/Hij hebben verbeeld: van het klassieke Hollywood-paar tot de femme fatale, van het stille gangsterliefje van vroeger tot de feministische superhelden van vandaag.
Door: Elise van Nederveen Meerkerk, hoogleraar sociale en economische geschiedenis
Journalist Step Vaessen maakte in het voorjaar van 2019 de vijfdelige historische reisserie Aletta’s reis, over Aletta Jacobs. Ze ging voor deze tv-serie in Zuid-Afrika, Indonesië, Israël China en Nederland in die serie op zoek naar vrouwen die -in de geest van Aletta Jacobs- strijden voor vrouwenrechten. Step Vaessen wordt geïnterviewd door Elise van Nederveen Meerkerk, bijzonder hoogleraar "Comparative History of Households, Gender and Work" aan de Radboud Universiteit. Wat heeft Aletta’s reis Step geleerd over vrouwenrechten en vrouwenarbeid?
Door: Ula Taylor, hoogleraar African American Studies
Ula Taylor, hoogleraar African American Studies op Berkeley, zal spreken over de politieke activist Frances M. Beal. Zij is een belangrijke zwarte feministe die politiek bewust werd in het Parijs van de vroege jaren ’60. Beal werd bekend vanwege haar baanbrekende essay “Double Jeopardy: to be black and female” uit 1969. In de lezing introduceert Taylor Beal bij het Nederlandse publiek en zal zij ingaan op hoe het moederschap van invloed was op Beals denken en activisme.
Door: Mathieu Segers, hoogleraar Eigentijdse Europese Geschiedenis en Europese Integratie aan de Universiteit van Maastricht
Onze samenleving wortelt in het naoorlogse Westen, een trans-Atlantische wereld gebouwd op de oorlogen en de bevrijdingen van de twintigste eeuw. Dit is een wereld van welvaart en welzijn gebleken. Maar niet van harmonie. Onder de oppervlakte werkt een even zoete als grimmige clash of civilizations. Als deze zich ergens in manifesteert, dan is dat in de botsing tussen Zij en Hij, Venus en Mars, de godin en haar verkrachters. Iedere dag opnieuw kleurt deze botsing ons leven, de politiek, maatschappij, kunst en cultuur. Mathieu Segers neemt u mee naar deze verborgen geschiedenis van het naoorlogse Westen en duidt de betekenis ervan voor het heden.
Door: Denise Murrell, curator en auteur
Terwijl de aandacht voor het iconische schilderij Olympia uit 1863 van Manet zich altijd heeft geconcentreerd op de naakte witte vrouw midden op het doek, stond daar al die tijd de tot voor kort geheel onbesproken Laure naast. Manet beschreef haar -het model dat zich voordeed als bediende- als "Laure, een zeer mooie zwarte vrouw". Door het onderzoek van Denise Murrell heeft Laure haar naam en stem teruggekregen. Murrell zal de drie portretten die Manet van Laure maakte bespreken, samen met schilderijen en foto's van Degas, Bazille, Nadar en andere impressionisten, om te onderzoeken wat het betekent om ‘zwart en vrouw’ te zijn binnen een kunsthistorische context.
Bibliotheek
Door: Dorothee Sturkenboom, onderzoeker
Dorothee Sturkenboom analyseert een aantal schilderijen uit de tentoonstelling Rembrandt-Velázquez vanuit het perspectief van mannelijkheid. Wat vertellen bijvoorbeeld de Vaandeldrager, de Staalmeesters en de Mulat ons over de vormgeving van mannelijkheid in de 17e eeuw? Van welke stijlen van man-zijn vormen zij een model of juist een contra-model?
Door: Nikki Dekker, schrijver en radiomaker
Hollandse vrouwen uit de 17e eeuw blijken qua criminaliteit weinig van hun mannelijke tijdgenoten te verschillen. Ze kwamen net zo vaak als mannen in aanraking met justitie. Nikki Dekker vertelt ons over heksenvervolgingen en hoe dit fenomeen zich verhield tot de man-vrouwrelatie.
Door: Elwin Hofman, onderzoeker; Irene Hemelaar, bestuurder; en Anna Tijsseling, universitair docent Geschiedenis
De geschiedenis van homoseksualiteit in de Lage Landen is niet bepaald rooskleurig te noemen. Door de eeuwen heen belandden homo’s achter tralies, in de martelkamer of op het schavot. Elwin Hofman schreef samen met Wannes Dupont en Jonas Roelens het boek Verzwegen verlangen (2017). Aan de hand van procesdossiers leggen zij een verborgen geschiedenis van homoseksualiteit in België bloot, van de middeleeuwen tot vandaag. Onder leiding van Irene Hemelaar gaat Elwin Hofman in gesprek met historicus Anna Tijsseling. Zij promoveerde aan de Universiteit van Utrecht met haar proefschrift Schuldige seks, een onderzoek naar homoseksuele zedendelicten tijdens de Duitse bezetting van Nederland.
Door: Selm Wenselaers, onderzoeker; Henk de Smaele, hoogleraar Geschiedenis en Thijs Dekeukeleire, promovendus
Op welke manier verschilt de constructie van mannelijkheid met die van vrouwelijkheid? Wat wordt er precies bedoelt met het ´moderne mannelijke stereotype´ en op welke momenten en door wie wordt dit ideale manbeeld in de afgelopen eeuwen naar voren geschoven? Waarom moeten er kritische kanttekeningen worden geplaatst bij historisch onderzoek naar de iconografie van perfecte mannelijkheid? Op welke manier zijn postkoloniale theorieën van belang bij historisch onderzoek naar seksualiteit en gender? Producer, dramaturg en documentairemaker Selm Wenselaers gaat in gesprek met historicus en hoogleraar Henk de Smaele en kunsthistoricus Thijs Dekeukeleire.
Door: Machteld Maris
Na de lezingen, het dolen door de zalen van het Rijksmuseum, of gewoon een drankje aan de museumbar, bent u aan het einde van deze inspirerende ‘Nacht’ vast toe aan een rondje quizen ter lering ende vooral ter vermaak. Uw quizmaster is Machteld Maris, auteur van het Grote Geweldige Vrouwenboek en in het dagelijks leven communicatieadviseur op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Zij toetst uw kennis over Zij/Hij, over vroeger en nu. En dan zijn er ook nog prachtige prijzen te winnen!
Door: Els Kloek, historica
Els Kloek wil historische vrouwen voor het voetlicht brengen. Met haar team heeft ze in de afgelopen jaren biografische informatie van Nederlandse vrouwen verzameld. Zij trapt daarom de vrouwencarrousel af door over haar project en boek 1001 vrouwen te vertellen. Wat is het belang van kennis over vrouwen? En welke vrouwen mogen echt niet vergeten worden?
Door: Kim Bootsma, promovendus
Ze begon als soldaat bij de verbindingsdienst, en klom tot (de laatste) commandant van de Militaire Vrouwenafdeling (MILVA): luitenant-kolonel Leity Wind. Gedurende haar bijzondere loopbaan heeft Wind meerdere malen de grenzen verlegd. Haar belangrijkste taak zou uiteindelijk het opheffen van de Milva en het integreren van vrouwen in de Koninklijke Landmacht worden, een taak waar zij niet onverdeeld blij mee was.
Mineke Bosch, hoogleraar Moderne Geschiedenis
In haar bijdrage spreekt Mineke Bosch over het recht en de wens van vrouwen om herinnerd en herdacht te worden. Zij zal daarbij ingaan op de bijzondere relatie tussen het Rijksmuseum, Aletta Jacobs en de strijd om het vrouwenkiesrecht.
Door: Elisabeth Leijnse, hoogleraar Nederlandse letterkunde
‘Ik verlang een werkende vrouw te zijn in plaats van een salonvlinder!’ Zo neemt het personage Hilda afscheid van haar 'fladderleven' om rechten te studeren. Voor de schrijfster van Hilda van Suylenburg, Cécile de Jong van Beek en Donk, bestond er geen geluk zonder werk, liefst betaald. Zij organiseerde in 1898 de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid.
Door: Karin van Leeuwen, universitair docent Geschiedenis
Als het enige vrouwelijke lid van de staatscommissie voor grondwetsherziening sprak mejuffrouw H.J.D. Revers zich in 1951 onomwonden uit voor opneming van een discriminatieverbod in de grondwet. Wie was deze Revers? En hoe serieus werd zij genomen? Karin van Leeuwen, universitair docent geschiedenis aan de Universiteit Maastricht, zoekt het uit.
Door: Ineke Huysman, onderzoeker
Diplomaat Friedrich von Dohna merkte in zijn memoires op dat geen enkele politicus iets met stadhouder Frederik Hendrik durfde te bespreken zonder zich eerst tot diens echtgenote Amalia von Solms te wenden. Koningen, vooraanstaande leiders, vertegenwoordigers van handelscompagnieën en regenten; allen stuurden haar geschenken zoals porselein, kristal, parels en diamanten om maar in een goed blaadje te komen. Amalia von Solms nam als echtgenote en later als weduwe van stadhouder Frederik Hendrik een invloedrijke rol in, zowel binnen als buiten de Republiek. Haar briefwisseling getuigt daarvan.
Door: Femke Deen, onderzoeker
Anna van Saksen, de tweede echtgenote van Willem van Oranje, weigerde zich neer te leggen bij de rol die haar als vrouw was toebedeeld. Ze verzette zich tegen de dubbele moraal die gold voor mannen en vrouwen, en dat werd haar uiteindelijk fataal.
Door: Dianne Hamer, kunsthistoricus
De intelligente en zeer ontwikkelde Sophie van Württemberg was 27 jaar lang koningin van Nederland als echtgenote van koning Willem III. Hij was in intellectueel opzicht haar mindere, vroeg haar nooit om raad, terwijl zij haar vader, koning Wilhelm, altijd had geadviseerd en bijgestaan. Sophie vond troost in haar correspondentie met haar vrienden en haar contacten met mensen uit de wereld van wetenschap en cultuur.
Door: Monica Soeting, auteur
Toen de Europese vorstenhuizen in de 19e eeuw aan politieke macht verloren, moesten ze zich, om te overleven, aanpassen aan de toenmalige burgerlijke idealen. Binnen het huis Oranje-Nassau deed niemand dit beter dan koningin Emma, die met haar zelfpresentatie als bescheiden, verzorgende en passieve vrouw – het ideaalbeeld van ‘de’ vrouw in die tijd – het huis van Oranje de nieuwe tijd inloodste.
Door: Rianne Oosterom, historicus en journalist
Vlak na de Bevrijding werd de 17-jarige Eefje Schut, een boerendochter uit Werkendam, kaalgeschoren. Zij werd opgesloten in Fort Bakkerskil, samen met andere 'moffenmeiden' uit de regio: meisjes die verdacht werden van amoureuze omgang met Duitse militairen. Wat er tijdens haar gevangenschap gebeurde, zou een stempel op Eefjes leven drukken. Haar verhaal laat zien hoe Nederland afrekende met soldatenliefjes en moffenmeiden.
Door: Roxane van Iperen, publicist
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bestieren twee joodse zussen - Janny en Lien Brilleslijper - een van de grootste onderduikadressen in Nederland: 't Hooge Nest, een villa in 't Gooi. Terwijl de laatste joden in Nederland worden opgejaagd gaat het leven van enkele tientallen onderduikers zo goed en kwaad als het ging door, pal onder de neus van NSB-buren en nazikopstukken. Toch wordt het Nest verraden en de familie Brilleslijper belandt met het laatste transport in Auschwitz, samen met de familie Frank. 't Hooge Nest is een verhaal over moed, verraad en menselijkheid in barbaarse tijden, en brengt een ongekende geschiedenis met kracht tot leven.
Door: Antia Wiersma, directeur van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (KNHG)
‘In u zijn tien generaals verloren gegaan’, zei Prins Bernhard in 1945 tegen Jacoba van Tongeren. Zij leidde in de Tweede Wereldoorlog de Verzetsgroep 2000. Als vrouw stond zij aan het hoofd hiervan, een uitzonderlijke situatie. Wie was zij en waarom waren er tien generaals in haar verloren gegaan? Antia Wiersma vertelt het u.
Welke rol speelden Maleis-Indonesische vrouwen in de religieuze hervormingsbewegingen van de vroege twintigste eeuw? Zowel moslims als christenen zagen zichzelf in deze periode genoodzaakt om hun instituties aan te passen aan moderne ontwikkelingen. Een van de belangrijkste veranderingen was een sterkere rol van vrouwen in religieus onderwijs en zending. Toch is er maar weinig bekend over deze vrouwen. Het historisch onderzoek naar vrouwen en vrouwenbewegingen heeft nog steeds een sterk seculiere inslag. Drie verhalen geven een beeld.
Door: David Kloos, onderzoeker
David Kloos richt zich op het leven van Khaironnissa binti Mohd Ali (1933-2017). Zij behoorde tot het eerste cohort meisjes dat begin jaren ’40 les kreeg op de invloedrijke modernistisch-islamitische school Al-Mashoor in Georgetown, Penang (tegenwoordig Maleisië). In 1953 werd zij, op twintigjarige leeftijd, benoemd tot het hoofd van de meisjesafdeling van deze school. De gesprekken die Kloos voerde met Indonesische en Maleisische vrouwen, geven een uniek inzicht in de ervaringen van een pionierende generatie vrouwelijke islamitische leiders en hun rol in de geboorte van een natie.
Door: Iris Busschers, promovendus
Iris Busschers presentatie behandelt Wanita Rukun Santoso (W.R.S.), een federatie van christelijke vrouwenverenigingen die in de jaren 1920 werd opgericht in Oost Java, met als officieel doel "geestelijke en stoffelijke vooruitgang". De hervormde zending stelde in 1935 de eerste vrouwelijke zendelinge mevrouw Slotemaker de Bruïne aan om leiding te geven aan deze federatie. Busschers kijkt naar diens rol, maar ook naar de rol van enkele Javaanse vrouwen binnen de W.R.S. en hoe zij zich inzetten voor opleiding en evangelisatie voor (en door) Javaanse christelijke vrouwen.
Door: Kirsten Kamphuis, promovendus
Kirsten Kamphuis vertelt over de West-Sumatraanse Rahmah el Junussijjah, oprichtster van de allereerste Islamitische kostschool voor meisjes in Nederlands-Indië in 1923. De school, Dinijjah Poeteri, werd al snel een groot succes. Kamphuis laat zien hoe Rahmahs school paste in een bredere modernistische beweging binnen de Islam, maar tegelijkertijd hoe zij hiervan afweek en haar eigen aanpak ontwikkelde.
Door: Rosemarijn Hoefte, onderzoeker en hoogleraar Geschiedenis van Suriname
Grace Schneiders-Howard (1869-1968) was een activist en de eerste vrouwelijke politicus in Suriname. Maar wat weten wij eigenlijk over haar? Hoefte kwam haar voor het eerst tegen als oprichtster van een vakbond voor immigranten. In de Nederlandse archieven werd zij gekarakteriseerd als ‘gestoord’. Maar later onderzoek in de archieven van de Rockefeller Foundation leerde dat zij gezien werd als een ‘engel’. Dit intrigeerde Hoefte: duivel en engel. Verder onderzoek in Nederland, Suriname en de VS leverde meer contradicties op in het leven van Grace Schneiders-Howard. Hoe schrijf je een biografie van een ongrijpbare vrouw?
Door: Rosa de Jong, onderzoeker
De geschiedenis van Elisabeth Temmes (ca 1880 - na 1959) legt de vele factoren bloot van het mechanisme dat belangrijke vrouwen uit de geschiedenis doet verdwijnen. Temmes gaf vanaf de oprichting in 1937 leiding aan de 'Surinaamse Sociaal Democratische Vrouwenbond', een vakbond voor marktvrouwen. Ook daarna bleef zij politiek actief. Haar rol was groot genoeg om de
Surinaamse Werknemers Moederbond ertoe te bewegen om Temmes vanaf 1950 in haar onderhoud te voorzien en haar te huldigen voor haar betrokkenheid bij de arbeiders van Suriname.
Door: Widya Ftria Ningsih, promovendus | voertaal Engels_
“The work for peace can be done everywhere, here and in Indonesia!” / “Vredeswerk kan overal gedaan worden, hier en in Indonesië!” Deze woorden sprak Trees Soenito Heyligers uit bij haar vertrek uit Nederland in 1953. Trees Soenito Heyligers, voormalig vice-president van de Nederlandse Vrouwen Beweging (NVB), vertrok met haar echtgenoot RM Soenito Djojowirono, een Indonesische nationalist die verbannen was uit Nederland, naar Indonesië. Deze bijdrage richt zich op het levenswerk van Trees Soenito Heyligers en onderzoekt haar sociaal-politieke betrokkenheid bij de dekolonisatiebeweging in Indonesië na 1945.
Door: Wim Hupperetz, directeur Allard Pierson
Zowel de 'grote' geschiedenis(schrijving) als de archeologie werd lang gedomineerd door mannen. Wat is het gender aspect in de archeologie? Hoe maken we archeologie zichtbaar? En wie is de winnaar van de Grote Archeologie Prijs 2019? Deze vragen komen aan bod in deze sessie.
Door: Margit van der Steen, historicus
Tot voor kort was het ondenkbaar dat er een petitie voor een standbeeld voor Corry Tendeloo zou circuleren. Deze voorvechter voor vrouwenrechten was onbekend. Maar heeft dit Tweede kamerlid niet een standbeeld verdiend vanwege haar jarenlange inzet voor het kiesrecht in Suriname en het afschaffen van de handelingsonbekwaamheid van gehuwde vrouwen? Tendeloo hoorde tot wat ik de mantelpakken feministen noem: een klein netwerk van hoogopgeleide vrouwen dat zich in de jaren vijftig van de twintigste eeuw met succes heeft ingezet om vrouwendiscriminatie te bestrijden.
Door: Huis deBuren
De kunsthistorische schatkamer van Nederland vertrouwen we dit jaar toe aan onze schrijfresidenten. Zij laten van zich horen in nieuwe teksten over oude werken, vanuit één kernvraag: wat zie je als je door een genderbril naar deze schilderijen kijkt?
Door: De Bovengrondse en F-Site
Heeft u altijd al geschiedenis willen schrijven? Dit is uw kans! Help vrouwen een plek te veroveren in de geschiedenis en schrijf een tekst over een onterecht onbekende vrouw voor Wikipedia (indien gewenst onder begeleiding van kenners). Helpt u mee om de Wikigendergap te verkleinen? Doneer dan 5 minuten van uw tijd en schrijf een vrouw de Wikigeschiedenis in!
Door: Martijn van de Griendt, fotograaf van ON/OFF
Fotografiezaal in de Philipsvleugel
Document Nederland is de naam van de serie foto-opdrachten die het Rijksmuseum sinds 1975 aan Nederlandse fotografen geeft om actuele maatschappelijke onderwerpen in beeld te brengen.
Dit jaar is Martijn van de Griendt gevraagd om de vierentwintigsuurs economie te fotograferen. Dit leidde tot de solotentoonstelling: On/Off. Een serie over onze altijd-maar-aan-staan-maatschappij. Een samenleving van de 'looks en de 'likes'. Martijn geeft een rondleiding in zijn tentoonstelling en bevraagt de aanwezigen over wat ze zien, zijn de gefotografeerden on of off?
Een tentoonstelling met topstukken van dé grote meesters uit de 17e eeuw uit Nederland en Spanje. Schilderijen van Velázquez, Rembrandt, Murillo, Vermeer, Zurbarán, Hals en Ribera komen voor het eerst samen dankzij de unieke samenwerking tussen het Museo del Prado in Madrid en het Rijksmuseum. Rembrandt-Velázquez gaat vooral over schoonheid, emotie, religie en realisme, waarbij de Spaanse en Nederlandse meesterwerken in paren worden gepresenteerd en zo met elkaar in dialoog gaan.
De namen van Rembrandt, Frans Hals, Jan Steen en Johannes Vermeer komen snel bovendrijven als mensen aan het Rijksmuseum denken. Maar in het museum huizen ook Kenau, Maria Sybilla Merian en Anna Maria van Schurman. Kent u hun verhalen eigenlijk wel? Dit is uw kans. De conservatoren nemen u mee naar hun favoriete vrouw en vertellen wat haar zo bijzonder maakt.
Dit evenement vond plaats op zaterdag 26 oktober 2019
Rijksmuseum, Museumstraat 1, Amsterdam
Bekijk het thema
