Zesde zintuig

Ik lig in bed. Het verjaardagsfeest voor mijn dochter is achter de kiezen. En ik lig te denken hoe mijn ouders en zus nu wellicht door de tunnels van Brussel aan het rijden zijn. En hoe smal het daar soms is. Ik denk aan een ongeval. Biep biep. Moeder sms’t: ‘Botsing gehad. Niet zo erg, hoor. Maak je geen zorgen.’

Ik ben helderziend. Zoveel is zeker. Maar dat bent u ook. Dat heb ik geleerd uit de geprezen show ‘Iedereen paranormaal’ van de Vlaamse illusionist Gili, alias Lieven Gheysen. Hij is een mentalist, iemand die faket dat hij helderziende is en ook wil aantonen wat voor bedriegers die tarotlezers, pendelaars, bachbloesemspecialisten en geestenfluisteraars zijn die online of face-to-face profiteren van mensen die met vragen zitten. De ergste die ik zag was de babyfluisteraar Derek Ogilvie, die in zijn populaire tv-show (anderhalf miljoen kijkers) twee superingrediënten mengt: helderziendheid en opvoeding. Hij krijgt boodschappen door van onhandelbare, autistische of helderziende kinderen. Zo helpt hij op RTL4 Nederlandse ouders die ten einde raad zijn. In andere readings praat hij met geesten van overleden familieleden in de zaal. Emo verzekerd.

Ogilvie is geen helderziende, maar een meester in cold reading, de techniek die alle geestenfluisteraars en toekomstvoorspellers gebruiken om hun cliënten te doen geloven dat ze meer waarnemen dan een sterveling kan. Ik laat me voor de aardigheid door Lieven Gheysen inwijden in de ondervragingstechniek. Ik heb met hem onder een schuilnaam afgesproken. Dus veel weet hij niet: vandaar ‘cold reading’, iemand koud lezen. Maar het is heel moeilijk om tijdens de paar minuten voor het ‘consult’ begint, niks persoonlijks te vertellen. Lieven doet er ook alles aan om het gezellig te maken en mij te doen praten. Dat doen waarzeggers of helderzienden ook, waardoor ze al een heleboel weten nog vóór de sessie begint.

Aan de hand van drie tarotkaarten analyseert hij mijn verleden. Kort samengevat: ‘warme thuis gehad’, ‘problemen met autoriteit’, ‘brede kennissenkring’. Het zijn stuk voor stuk veilige uitspraken op basis van zijn eerste indrukken. Hij kan er weinig verkeerd mee doen. Ook bij de kaarten over het heden spreekt hij in algemeenheden. ‘Er is onlangs iets veranderd in je leven. Een belangrijke verandering.’ Ik ga erop in en praat over een lening die ik onlangs heb afgesloten. De vis bijt, denkt hij. Hij gist verder naar mijn huwelijk en bouwt er een verhaal rond op. Een verhaal vol algemeenheden, die iedereen meemaakt.

Maar de gemeenplaatsen doen hun werk dankzij het Forer- of Barnumeffect. We hebben de neiging die algemene uitspraken over als heel treffend te beschouwen voor ons eigen leven. Goochelaar Derren Brown demonstreerde dat voor zijn programma Trick of the Mind door drie groepen studenten op basis van een persoonlijk voorwerp, hun geboortedatum en de omtrek van hun hand elk een persoonlijke analyse te maken. Die was tot verbazing van de studenten heel treffend. ‘Voor 95 procent juist.’ ‘Hij ging echt diep in op mijn persoonlijkheid.’ ‘Ik speelde inderdaad met het idee om een boek te schrijven.’ De deelnemers moesten hun levensbeschrijving doorgeven aan een ander, en wat bleek: ze hadden allemaal dezelfde tekst gekregen, met algemeenheden die ze blijkbaar zelf sterk op hun eigen leven hadden betrokken. Dat effect, aangetoond door Bertram Forer in 1948, zorgt ervoor dat proefpersonen de reading nadien steeds beter beginnen te vinden, hoeveel gemeenplaatsen er ook verkocht zijn.

Een andere truc: de helderziende biedt altijd twee mogelijkheden aan. Het televisiemedium Char is er specialist in: ‘Begint zijn naam met een J of een K? Dood of levend?’. Zo komt ze in een mum van tijd een naam van een overledene te weten. Applaus verzekerd, want de toeschouwer vergeet de zes missers en onthoudt de vier treffers. En voor die missers hebben ze altijd wel een countertechniek in petto: ‘Misschien niet letterlijk maar meer in de betekenis van ...’. Derek Ogilvie beweegt plots over het podium, krijgt ineens vreemde aanvallen, of roept een andere geest, net als zijn geloofwaardigheid in het gedrang komt met een paar missers. En als je als medium genoeg krediet hebt opgebouwd met uitspraken over verleden en heden kan je scoren met oncontroleerbare toekomstvoorspellingen.

De wetenschap heeft in meer dan honderd jaar onderzoek nooit onomstotelijk en herhaalbaar aangetoond dat mensen paranormale gaven hebben. En sceptische verenigingen reiken grote bedragen uit voor een helderziende die bewijs kan geven van enig paranormaal of bovennatuurlijk verschijnsel onder testomstandigheden waar beide partijen mee akkoord gaan. In België is nog niemand met de Sysiphus-prijs van 10.000 euro gaan lopen en in de VS is in veertig jaar nog niemand geslaagd in de One Million Dollar Paranormal Challenge van scepticus James Randi. De laatste die het aandurfde was uitgerekend Derek Ogilvie. Dit was het opzet: in een kamer staan tien genummerde speeltjes. Een kind trekt een cijfer uit een zakje en pakt het overeenkomstige speelgoed. Ogilvy moet in een aparte kamer tien keer raden welk speelgoed het kind zal nemen. Slechts één keer van de twintig had hij het goed.

Zogenaamde mediums zijn er zich ofwel niet van bewust dat ze aan cold reading doen en denken echt dat ze paranormale gaven hebben. Ofwel bedriegen ze bij vol bewustzijn en verdienen ze geld door de goedgelovigheid van mensen zoals u en ik. Goedgelovigheid die ons – ondanks de technologische en wetenschappelijke vooruitgang – lijkt ingebakken.

Omdat de helderziende kandidaten uit Het zesde zintuig blijkbaar zelf niet kunnen voorspellen wie de winnaar wordt, haalt illusionist Gili een stunt uit: hij heeft de naam van de winnaar verzegeld in een koffertje dat pas op de boekenbeurs in Antwerpen wordt geopend. En wees gerust, als hij het juist heeft, zal het met zijn en uw vijf zintuigen zijn gebeurd.