Dekoloniale esthetieken

De keynote van Joachim Ben Yakoub belichtte enkele belangrijke inzichten uit het boek en de podcast ‘Vistas of Modernity: decolonial aesthesis and the end of the contemporary’ van Rolando Vázquez: dekolonisering gaat niet over iets ver weg of theoretisch, maar over het alledaagse. Het boek stelt het idee van universalisme – of één gedeeld kader - in vraag, en pleit daarentegen voor pluralisme of veelzijdigheid aan perspectieven. Moderator Ama Koranteng-Kumi zette het gesprek verder met Mathieu Charles en Inez Blanca van der Scheer en illustrator Paola Cubillos maakte over de avond een infographic. Wij zetten enkele tips en aandachtspunten uit de sessie op een rij en lichten ook een aantal begrippen toe uit de sessie. 

Aandachtspunten en tips 

• Van eenstemmigheid naar meerstemmigheid: ga uit van pluralisme, niet universalisme. Verlaat het idee van één gedeeld (dominant) wereldbeeld en monocultuur. Laat ruimte om verschillende stemmen, verhalen, esthetieken, … op een gelijkwaardige manier naast elkaar te laten bestaan. Kennis en visies op esthetiek zijn altijd gesitueerd in een bepaalde context, en dus niet universeel, neutraal of objectief. Erken dat en handel er ook naar.

• Herbekijk je visie op gelijkheid. Gelijkheid betekent niet dat iedereen hetzelfde moet denken en zijn. Zet in op gelijkwaardigheid, en de gelijke waardering van verschillende perspectieven.

• Stel drie kritische vragen: wie, wat en hoe? 

- WIE: Wie werkt er in de instellingen? Wie is er wel/niet aanwezig? Wie neemt beslissingen? Wie heeft zeggenschap? Wie selecteert? Wie zijn de eigenaars? Wie verzamelt? Wie vertegenwoordigt en wie wordt vertegenwoordigd?

- WAT: Wat is de inhoud? Wat is de canon? Wat zijn de collecties? Wat is het curriculum? Wat hoort er wel of net niet bij? Wat ontbreekt er?

- HOE: Hoe worden dingen gedaan? Hoe worden collecties en kunstenaars gerepresenteerd?

• Verander de mindset van “representatie” en “ronselen” naar receptiviteit en relationaliteit: in de kunsten werd tot nu vooral op representatie gefocust: ‘andere’ stemmen ook representeren, naast de dominante stemmen. Iets “bijkomends” dus, met het oog op ronselen: meer (potentiële) bezoekers aanspreken. Pluralisme centraal stellen betekent dat je werkt aan relaties gaan mét verschillende stemmen, dat je naar verschillende stemmen luistert, en dat je ze op authentieke wijze aan bod laat komen. 

• Denk na over taalgebruik. Taal reproduceert (koloniale) machtsverhoudingen en bepaalt mee onze realiteit. Een nieuw denken heeft ook een nieuwe taal nodig. Wees je bewust over je taalgebruik, en wijzig het waar nodig. Zo veranderde Amsterdam Museum bijvoorbeeld “De Gouden Eeuw” naar “De 17de eeuw” en “Slaven” naar “Tot slaaf gemaakten”

Meer tips over inclusieve communicatie kan je terugvinden in het verslag van ons eerste ‘cultuur intercultureel’-event.

• Bespreek herkomst, restitutie en kolonialisme. Doe niet aan ‘Erasure’ oftewel het uitwissen van het koloniaal verleden, maar bespreek het koloniaal verleden en de herkomst van kunstwerken. Maak restitutie bespreekbaar en praat over actief resitutie van collectieitems in je instituut en met betrokken partijen.

• Zorg voor veiligheid. Sommige gesprekken zijn moeilijk te voeren. Dit is zeker zo wanneer je bepaalde ideeën of systemen in vraag wil stellen of wil deconstrueren, in de context van een structuur of instituut waarbinnen ze aanwezig zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor kunstenaars die dekolonisering centraal stellen en hierover in dialoog gaan met (witte) instituten. Deze gesprekken gaan ook over macht, veiligheid en het tonen van broosheid. Tegelijkertijd is er nog weinig expertise om dit gesprek aan te gaan, waardoor het soms vermeden wordt. Veiligheid bewaken – bijvoorbeeld door receptiviteit en pluralisme centraal te stellen (zie hierboven) - is belangrijk.

• Werk actief aan weten, maar onderneem ook concrete acties. Het is belangrijk om inzicht te krijgen en bij te leren. Hou het echter niet bij nadenken en praten, maar bepaal ook concrete acties en ga aan de slag! 

Belangrijke begrippen uit het gesprek vertaald en uitgelegd:

• Intersectional transformation / intersectionele transformatie 
  Een transformatie die plaatsvindt op verschillende niveau’s. Een intersectionele transformatie vereist niet alleen dat het personeel van de instellingen wordt gediversifieerd, of dat het publiek wordt verbreed en bereikt, maar voornamelijk dat de kennis over en esthetische basis van canons en collecties ingrijpend worden gewijzigd.

• Colonial difference / koloniaal verschil 
  De idee dat het genot van een aantal mensen onvermijdelijk samenhangt met het lijden van vele anderen: het bezit van bijvoorbeeld land of grondstoffen, heeft onteigening als keerzijde. Op deze manier is de westerse beschaving onlosmakelijk verbonden met het geweld van kolonialiteit waarop zij is gebouwd.

• Double Erasure / dubbele ontkenning 
  Dubbele ontkenning verwijst naar de ontkennen of selectief vertellen van het historisch verhaal van vooruitgang. De link van dit ‘vooruitgangsverhaal’ met kolonialisme enerzijds en de miskenning van het lijden en onrecht dat het heeft veroorzaakt anderzijds worden hierbij vaak niet verteld. Het kolonialisme wiste levens, bestaansmiddelen, verhalen en culturen uit om land en/of grondstoffen te kunnen stelen, en doet dat nog steeds. Dit is de eerste ontkenning. De tweede ontkenning is dat de negatieve effecten - het lijden wat wordt verzoorzaakt - niet wordt verteld.

Bijvoorbeeld: het niet benoemen van koloniaal geweld in het bespreken van Europese welvaart en het niet aan bod laten komen van bepaalde kunst/kunstenaars, bijvoorbeeld van kunst(enaars) dit thema wel behandelen. 

• Situated Knowledge / gesitueerde kennis  
  Gesitueerde kennis verwerpt het idee van een universele kennis, en geeft aan dat kennis gesitueerd is in een bepaalde context.

• Restitution / Restitutie of herstelbeleid 
  De teruggave of (terug)betaling van gestolen, geconfisqueerde of in dwang verkochte kunstwerken aan de oorspronkelijke eigenaar. Restitutie in Nederland, Restitutie in België

• Epistemologie van de onwetendheid: de strategie om actief niet te weten, zodat de status-quo onveranderd blijft.