'Er mag meer tango in de taal komen en meer lichaam'

Hoe stellen jullie je een taal op stelten voor? 

Jaouad: Nothing makes sense. Alles wordt door elkaar gehaald en geschud zoals in een cocktailshaker. 

Elfie: Confetti. 

Jaouad: Of een piñata die je kapotslaat en waar allemaal woorden uit vallen. 

Elfie: Heerlijk als het kapot wordt gemaakt. 

Hebben jullie altijd al een voorliefde voor taal gehad? 

Elfie: De liefde voor taal ontstond bij mij toen ik als kind ontdekte dat ik me met taal verstaanbaar kon maken en dat ik zo de aandacht naar me toe kon trekken. lk was best een angstig kind en ik merkte dat lezen mij houvast gaf. ln griezelverhalen en horrorboeken vond ik tips om me te verhouden tot de wereld. Knoflook in een raamkozijn, zout in je zak tegen de zombies … Paul van Loon was mijn held. Hij liep altijd in een lange leren jas en een bril. Heel theatraal. 

Jaouad: Het Nederlands bood mij een manier om in codetaal met mijn broers en zussen te communiceren, omdat mijn ouders geen Nederlands spraken. lk bewoog tussen twee talen, waardoor ik veel fouten maakte. Op mijn twaalfde of dertiende begon ik mijn eigen liedjes te schrijven; toen besefte ik voor het eerst hoe krachtig taal kan zijn. 

In de voorstelling ‘Taal is macht’ spelen jullie met de grenzen van de taal. Botsen jullie zelf soms op de grenzen van het Nederlands? 

Jaouad: ln mijn jeugd gebeurde dat regelmatig, doordat mijn ouders een andere taal spraken. Taalregels voelen voor mij daardoor vaak onnatuurlijk. Ik vertrouw eerder op het ritme van woorden en hoe die op elkaar reageren dan op taalregels. Regels over taal zijn best arbitrair en ik hecht veel belang aan dichterlijke vrijheid. 

Elfie: Een van de mooiste dingen die in onze voorstelling zit, vind ik de zin: ’Hoe je wordt beschreven, vormt je leven’. Daar loop ik nog wel eens tegenaan. lk word soms omschreven als ’te krachtig’, wat ik eerder assertief zou noemen en iemand anders misschien dominant. Kenmerken die een man gepassioneerd maken, maken mij als vrouw agressief. Dat is benauwend. 

Welke impact heeft taal op het maatschappelijke debat over racisme, seksisme en andere vormen van ongelijkheid?

Jaouad: Afhankelijk van wie de taal gebruikt, kan die ook misbruikt worden. Ik denk dat mensen die een bepaalde taal machtig zijn, onzeker worden als taal evolueert en vernieuwt. Het dwingt ze om nieuwe informatie op te nemen, waardoor ze beseffen dat ze niet de hele taal beheersen.

Elfie: De taal is constant in ontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is het debat over hoe we transgender personen correct aanspreken. lk vind het goed om een gevoeligheid te ontwikkelen voor de manier waarop iemand zich graag wil bewegen in de taal en in het leven. Stilstaan is achteruitgaan. Je moet meebewegen om in het hier en nu te zijn. Taal mag fluïde zijn.

Jaouad:  lk speel daar in mijn werk ook bewust op in. lk heb een voorstelling die ’De meisje’ heet. Veel mensen met een Marokkaanse achtergrond gebruiken ’de’ en ’het’ door elkaar. Enerzijds is het een knipoog naar dat soort fouten, anderzijds naar de absurditeit van de regel. Als regels zoveel structuur creëren, dat er niks meer vloeit, werken ze alleen maar verstikkend.

Elfie: Er mag inderdaad wel meer twijfel en gevoeligheid toegelaten worden: ’Hoe wil je dat ik met je spreek?' of ’Wat is je voornaamwoord?’ Het zijn attente vragen.

Jaouad: Ja, maar soms is het ook verwarrend. Er is een tijdje een discussie geweest over de vraag of het oké is om te informeren naar iemands afkomst, omdat het risico bestaat dat hij of zij of hen een ’gewone’ Belg of Nederlander is. En nu moet je plots vragen wat iemands voornaamwoorden zijn. lk begrijp dat mensen het soms ook niet meer weten. 

Hoe beïnvloeden sociale media ons taalgebruik?

Elfie: Het internet vraagt om een andere aandachtsspanne. Je wordt er onderworpen aan de dictatuur van de scrollaandacht. Je moet sneller, directer en harder communiceren. lk schrijf op sociale media iets flamboyanter dan ik zou doen in een roman, waar ik de ruimte kan nemen voor mijn taal.

Jaouad: Helemaal mee eens. Je moet to the point komen in een beperkt aantal tekens, maar de beelden die je gebruikt, hebben ook een impact. Voor mij is de combinatie van tekst en beeld op lnstagram een speeltuin. Je kan een beeld gebruiken, dat helemaal niet of nét wel bij de tekst past. Taal is soms misleidend. Als je nuance in taal wil, moet je die er zelf in stoppen.

Elfie: Sociale media hebben een commercieel aspect, waarover ik me soms zorgen maak. Ze gebruiken clickbait om omzet uit advertenties te halen, maar tegelijkertijd baseer ik mijn kijk op de wereld op de berichten die ik via dezelfde platformen ontvang. Daar ben je je niet altijd bewust van. 

Jaouad: De boodschap hangt af van wie de pen vastheeft, wat die persoon wil overbrengen en hoe die zelf in de wereld staat. Wat mij opvalt, zijn de dubbele standaarden als het gaat over mensen van kleur of over mannen en vrouwen. Vrouwen worden vaker dan mannen symbolisch op een brandstapel gegooid, als er iets verkeerd loopt. Voeg daar nog kleur aan toe en het gaat nog sneller. Er is nog werk aan de winkel. 

Is het Nederlands flexibel genoeg om de evoluerende werkelijkheid te beschrijven? 

Elfie: lk vind het altijd heel jammer wanneer er Engelse woorden worden samengevoegd met Nederlandse. Van woorden als ’powervrouw’ krijg ik een verschrompelde clitoris. We vergeten dat taal maar de helft van de boodschap is. Die lichaamstaal speelt ook een rol, ze versterken (of ondersteunen) elkaar en wisselen betekenissen uit. lk denk dat we daarin een enorme vrijheid hebben. 

Jaouad: ln Vlaanderen was ’ewa ja’ ooit het woord van het jaar bij de jeugd en ’ewa’ komt uit het Marokkaans. lk denk dat er in de toekomst nog meer verbastering zal zijn, maar dat echte emancipatie en verbastering zich zullen beperken tot de spreektaal. Jongeren houden zich minder vast aan rigide taalregels en eisen niet dat de ander hun taal moet verstaan. Ze zoeken de gulden middenweg, daarnaast heb je ook lichaamstaal, zoals Elfie zegt. lk ben in het Marokkaans opgevoed en in het Darija wordt de lichaamstaal veel meer gebruikt.

Elfie: Er mag meer tango in de taal komen en meer lichaam. lk hoop dat het Nederlands van de toekomst heel weids is en feestelijk en vrij. En misschien wel een beetje vreemd. Ritmisch ook. Er mag wel meer gedanst worden in de taal.