Dansen voor de slangengod (deel 2 en slot)

Terwijl de agida-drum met zijn geroffel de dansers opzweept, komt de familie van de kiri-vodu (vermoorde slangengod) de tent binnenlopen. Hun gezicht en ledematen zijn ingesmeerd met pimba (witte klei) en de vrouwen hebben bruine batik sarongs omgewikkeld. Hun hoofd is bedekt met een lap van dezelfde stof. Gracieus en met slangachtige bewegingen dansen ze in de richting van de muzikanten. Ze verkeren onmiskenbaar in een andere wereld. Zo nu en dan worden ze door iemand omhelsd, als teken van respect voor de vodu winti die hen in zijn greep heeft.

Ik schrik wanneer de bank waarop ik zit plotseling hevig begint te schudden. Een gil stijgt boven de muziek uit. Mijn buurvrouw heeft haar handpalmen op elkaar gelegd, sluit haar ogen en werpt haar hoofd in haar nek. Ze schommelt heftig heen en weer op de bank.

De vrouw ernaast knielt voor haar neer en trekt de schoenen van mijn buurvrouw uit. "Dan kan ze de aarde voelen," beantwoordt ze mijn vragende blik. "Winti's dansen niet met schoenen aan. Onze voorouders droegen immers ook geen schoenen." Ze verdwijnt en begeleidt haar vriendin in de richting van de agida-drum, om samen met de familie te dansen.

De zon komt al door de wolken wanneer we het winti-kamp Akata kondre verlaten en terugkeren naar de stad.

De bonuman

Suriname heeft verschillende culturen, waarvan de Afro-Surinaamse winti-cultuur er één is. "Winti is eigenlijk niet de juiste benaming voor deze religie. Het zou beter zijn om het woord confo te gebruiken," zegt de winti-priester die ik heb opgezocht. Hij is slechts 39 jaar, en wie verwacht hem aan te treffen omhangen met kralenkettingen en een beschilderd gezicht komt van een koude kermis thuis. Hij draagt een jeans en een witbedrukt overhemd en heeft meer weg van iemand die op een kantoor in Paramaribo werkt. Zijn hoofd is kaalgeschoren. Alle aandacht komt zo op zijn gezicht te liggen, dat wordt gedomineerd door een paar wakkere ogen die rechtstreeks je ziel lijken in te kijken. 

"Confo staat voor 'voorouders'", zegt de priester, "een begrip waarmee de Afro-Surinaamse religie sterk is verbonden. De voorouderverering ? waarbij de familieband doorloopt tot in het dodenrijk - is dan ook een belangrijk onderdeel van deze cultus. Winti is wat wij in Suriname ervan gemaakt hebben. Winti staat voor wind, iets wat je niet met je blote ogen kunt zien, maar wel voelen."

De Afro-Surinaamse cultuur wordt jammer genoeg vaak negatief belicht. Ook de bonuman, een andere benaming voor winti-priester, roept vaak negatieve associaties op. "Het woord bonu komt van het Franse "bon", wat goed betekent. Een bonuman houdt zich eigenlijk bezig met het genezingsproces, maar sommigen gebruiken hun kracht negatief, waardoor het soms op hocus pocus lijkt."

Wie de papa winti of vodu winti wil bewerken, moet van goeden huize zijn. "De vodu is één van de machtigste winti's in het pantheon van goden dat door de slaven naar Suriname is gebracht. Dat pantheon moet niet worden verward met voodoo uit Haïti - dat is totaal iets anders en heeft meer met zwarte magie te maken. De vodu winti is een godheid die direct na Ananna keduaman keduampon (de schepper) komt. Hij staat daarom ook in directe verbinding met hem."

Een half uurtje rijden van de hoofdstad ligt het kamp van de bonuman, aan de Groenhardweg, een van de straten die bekend is vanwege de vele winti-feesten die er tijdens het weekeinde worden gehouden en waarvan ik de getuige was. Het winti-kamp Akata kondre is vernoemd naar het fort van waaruit de voorouders van moederskant van de bonuman nog tien jaar na de afschaffing van de slavernij het koloniaal bestuur zijn blijven bevechten. Het middelpunt van het kamp wordt gevormd door een grote tent, waar de winti-pre's (winti-dansfeesten) worden gehouden. Het gesprek met de winti-priester vindt plaats een paar dagen nadat we de vodu winti-pre op Akata kondre hebben bijgewoond.

"De winti's zijn de goden die in psalm 82 worden genoemd," legt de bonuman uit. "Daarom snap ik niet waarom sommige mensen winti als afgoderij bestempelen. Onze slavenvoorouders hebben ze hiernaartoe meegebracht. Wanneer ze ziek waren, probeerden ze door middel van smeekbeden aan Ananna keduaman keduampon (God) beterschap te zoeken. Hij sprak niet rechtstreeks tot ze, maar door tussenkomst van de winti's. Zolang de ziekte een spirituele achtergrond heeft en niet op de westerse geneeswijze opgelost kan worden, kan deze geneeswijze worden toegepast."

De vodu winti-pre vormt de afsluiting van een serie rituelen om de wraak van een kiri-vodu te stoppen. De agida-drum is belangrijk tijdens dit soort rituelen. Het is een heilige trommel die de slaven uit Afrika hadden meegebracht. Oneigenlijk gebruik van de trommel kan problemen veroorzaken. Als erop geslagen, wordt gaat het regenen. Geen toeval dus dat het regende de avond van het feest dat ik bijwoonde. In de trommel huist een slangengeest, en daarom mag hij alleen tijdens de vodu-pre bespeeld worden, om de machtige vodu op te roepen. Het is de geest in de trommel die de dragers tijdens het feest rondleidde.

Als ik de priester vraag vanwaar de wraakzuchtigheid van de vodu komt, antwoordt hij kort en bondig:

"Het ligt in zijn aard."
"Is hij dan geen verantwoording verschuldigd aan God?" vraag ik.

Hij moet me het antwoord schuldig blijven. "Dat is een goede vraag" zegt hij. "Daar heb ik nooit eerder over nagedacht. Ik vraag het aan mijn leermeester. Die weet het vast wel, want hij leeft ook in de wereld van de voorvaders." De man is zichtbaar van zijn stuk gebracht door mijn opmerking.

Slavernij

"Die familie, van wie je het winti-feest hebt bijgewoond, is nu eindelijk bevrijd van de wraak van de kiri-vodu," zegt hij als hij zijn evenwicht hervonden heeft. "Zo zie je hoe de slavernij vandaag de dag doorwerkt. Daarom kunnen we niet ophouden met het te herdenken, omdat onze hele Afro-Surinaamse tradities gebaseerd zijn op de voorouders."

EINDE