'De lat ligt hoog, want jullie hebben hem daar gelegd'

Eentje spint

Eentje meet

Eentje knipt

Dat is wat de schikgodinnen doen. Ze bepalen het lot van mensen en goden.

In de Griekse mythologie heb je Klotho, die de levensdraad spint, Lachesis, die de draad meet en beslist hoe lang die mag zijn, en dan is er Atropos, die onafwendbaar de draad doorknipt wanneer iemands tijd gekomen is.

Ze zijn altijd samen. Ze vullen elkaar aan. Ze zijn niet wreed. Hoogstens ongrijpbaar.

Het leven is dan ook ongrijpbaar.
Soms worden ze afgebeeld als feeën, soms als heksen.

Eentje spint,

eentje meet,

eentje knipt.

Zes jaar geleden begon ik als docent radiodocumentaire in de derde bachelor aan het Koninklijk Conservatorium in Antwerpen. Mijn eerste keer lesgeven.
En in mijn eerste klasje ooit zaten drie jonge vrouwen. Deze vrouwen: Mirke, Siona en Nele.

Eentje schreef,

Eentje sprak,

Eentje monteerde

Nu, eigenlijk deden ze dat alle drie. Dat moest van mij.

Toen al virtuoos. Zonder angst.

In dat eerste jaar maakte Mirke haar eerste stukken over verre reizen, over een geliefde aan de andere kant van de oceaan, over wat een vader is, of zou kunnen zijn.
Rustig, journalistiek en analytisch.

Ze maakte een verhaal over een jonge vrouw met een eetstoornis. Zo gemaakt dat wanneer je ernaar luistert, het pijn doet aan je vel.
Eentje spint.

Siona stelde moeilijke vragen aan haar zussen, aan haar ouders. Je eigen familie bevragen: het moeilijkste interview dat er is, volgens mij. Maar altijd grappig en altijd een beetje absurd.
Vol emotie en toch beheerst. Ze maakte een verhaal over een minderjarige vrouw met een doodswens. Mensen vertellen aan Siona geheimen die ze niet met hun eigen moeder durven te delen.

Eentje meet.

Nele dook zonder gène in haar persoonlijke archief van voicemails en berichten. Ze maakte ook een stuk over de eerste keer, met uiteenlopende verhalen. Soms geil, vaak onhandig, een keer ongewild. Omdat ze zichzelf op de korrel durft te nemen, kan ze ook zo open andere mensen bevragen. Eerlijk, en virtuoos muzikaal gemonteerd.

Eentje knipt.

Maar eigenlijk.

Podcasts, wat was dat op dat moment?

Toen heten ze nog hoorspelen, radiodocumentaires. Heel ouwelijk.
Zo goed als uitgestorven.

Ik herinner me een dierbare collega die zei: “Katharina en die audioverhalen, die podcasts,  sympathiek, maar het gaat eigenlijk over maar een paar honderd weirdo’s, toch? En veel meer luisteraars hebben die toch niet?”

Ik geef de collega vanuit hun perspectief geen ongelijk.

Tien jaar geleden waren dat soort verhalen niet meer winstgevend voor omroepen, want zo arbeidsintensief: zoeken naar verhaal en stemmen, opnames maken, nadenken over micro’s stereo en mono, schrijven van een scenario, een lange montageperiode.

Wie wil dat nog horen?

Wie wil dat betalen?

De radiodocumentaire begon te verdwijnen. Het hoorspel was dan al lang weg.
Toch waren er die paar weirdo’s die koppig voortdeden. Op hun manier.

Niet meer met een hele redactie van een omroep achter zich, maar aan hun bureau thuis, alleen in de montage. Het internet als plek om gehoord te worden.
Versnipperd en verspreid over Denemarken, de VS, Zweden, Canada, Finland, Nederland, Groot-Brittannië. Weirdo’s die zichzelf als auteurs zagen, niet op papier maar in geluid.

En dan had je ons, in ons klasje.

Dus ik liet alle weirdo’s die ik kende op ze los. Makers, auteurs die werkten in de traditie van de radio maar dan nu op hun manier, op hun voorwaarden.
We konden nadenken over vorm, want nu hadden we alle vrijheid.

Niemand zat op ons te wachten.

Ik speelde aan Mirke, Siona en Nele de verhalen van de smakelijk obscene Kaitlin Prest en haar brutaal intieme podcast The Heart. Stel altijd scherpe vragen, en je mag ook jezelf niet ontzien, dat leerde ze ons.

We analyseerden de podcasts als RadioLab en Serial en This American Life, en verwonderden ons over de gladheid en tegelijk de doeltreffendheid van de Amerikaanse stijl.

We luisterden tegelijk ook naar de anarchistische stukken van de Italiaan Jonathan Zenti, die vreemde verhalen vol zelfspot maakt.

Ik haalde Pejk Malinowski naar de school, een Deense dichter met een bezwerende stem die met ons werkte op herinneringen, op scènes, op schrijven.

De Britse Duncan Speakman die soundwalks of eerder stadschoreografieën maakt die de luisteraar een filmische ervaring geven tussen literatuur en documentaire. Allemaal in ons hoofd. Ik herinner me Nele, Siona en Mirke met hoofdtelefoons op, hand in hand dwalend door de gangen van deSingel.
De Londense Nina Garthwaite kwam langs met een enorme kennis van de BBC-archieven. Ze wist de vreemdste, absurdste verhalen op te diepen van 50 jaar geleden.
Ook bij de radio wordt elke tien jaar het warm water opnieuw uitgevonden.
En daar luisterden we dan allemaal naar, samen, in ons klasje in de kelder van deSingel.

We praatten over montage, over vertelperspectieven, over hoe je het toeval altijd moet kunnen toelaten. We wilden weten hoe we precies beelden maken in ons hoofd wanneer we naar audioverhalen luisteren. En wat zien we dan? Welke ruimtes? Welke scènes? Hoe kunnen we die het beste opbouwen? Hoe kunnen we een intieme setting maken om moeilijke gesprekken in stilte op te nemen en toch open laten bloeien?

Ik heb in dat jaar veel van hen geleerd, want ze zetten het allemaal naar hun hand, met een branie die ik zo bewonder. Ze stonden open voor vreemde experimenten met luisteravonden waar ik zelf het resultaat niet van kon inschatten.

Dank voor het vertrouwen, dames. Dank voor jullie durf. Een kus van de juf.

En toen, kwam er dit:

Je allergrootste geheim? Dat vouw je op tot het allerkleinste formaat.

En dat stop je daarna zorgvuldig weg.

Je stopt je geheim ergens in een klein, donker, vochtig, hoekje van je brein, en alleen jij kan erbij. Maar dat doe je niet.

Je graaft dat geheim niet op, en al zeker niet voor ons.

Ok, je zwijgt. Maar wacht maar.
Over 20, of 30 of 40 jaar ben je oud, en dan begin je misschien wel dingen te vergeten.
Je vergeet dat je moest zwijgen, verzwijgen, tot de dood.

Dit zijn de eerste zinnen van de podcast Bob.

Bob. Iedereen sprak me aan over Bob. Ontroerd meestal, soms verbouwereerd.
Is het wel journalistiek? Mag dat wel?

Ik vond dat geen interessante vraag. Mirke, Siona en Nele waren auteurs, en gingen met meer persoonlijke aandacht met de levens en de stemmen van hun “personages” om dan ik vaak heb gezien in de journalistiek. De Schikjes gooiden hun vel in de strijd.

Net als nu in El Tarangu, ging het over een geheim, over het proberen te ontdekken wat er waar is, en of de waarheid nu het belangrijkste was.

De drie godinnen waren net afgestudeerd, en ze hadden besloten een collectief op te starten.

Ook dat vind ik bijzonder. De vriendschap die je ziet. Om zo een titanenwerk als Bob neer te zetten moet je durven alles droog te leggen, te bliksemen en te laten overstromen en dan toch telkens weer de draad samen oppikken. Samen verder te spinnen.

Dat is uitzonderlijk bijzonder.

Dames. Met Bob hebben jullie de toon gezet.

De lat ligt hoog, want jullie hebben die daar gelegd.

Wat wij nu als een podcast zien, hier in de lage landen, hebben jullie mee vormgegeven.

Ik heb een herinnering. Ik vermoed dat ik die herinnering met veel mensen deel:

Op zondagavond met mijn vader in de auto op de oprit blijven zitten om te luisteren naar een verhaal op de radio tot het helemaal afgelopen is. Toen er op zondagavond nog verhalen op de radio waren. Om dan beiden een beetje stil het donker huis binnen te gaan. Het gevoel iets gedeeld te hebben zonder dat we een woord hebben moeten zeggen.

Elk verzonken in onze eigen herinneringen en gedachten.

Dat.

Dat veroorzaken jullie nu.

Jullie zoeken menselijke, muzikale, koppige verhalen die je de moeite waard vindt om te vertellen. Jullie zijn brutaal. Jullie laten je stem horen. Jullie maken wat jullie willen maken.
Ik denk dat sommige mensen er nog niet uit zijn of jullie feeën zijn, heksen, of godinnen. Nu ja, intelligente, uitgesproken, koppige, zelfvoorzienende vrouwen hebben historisch gezien soms wel eens te maken gehad met vooroordelen.

Druk ik nu uit in een understatement.

Maar Siona, Mirke en Nele blijven langzaam hun draden spinnen.

Het gaat hier eerlijk gezegd dan ook niet helemaal over podcasts.
Eigenlijk. Podcast dat is maar een term voor een zak waar je in kan steken wat je wil.

Jullie hebben ons iets teruggegeven.

Het vermogen om te vertellen.
Het vermogen om te luisteren.

Eentje spint, eentje meet, eentje knipt.

Een draadje tussen ons allemaal in.