Dalilla Hermans over Ellen Gallaghers werk: een beschouwing

Er zijn nauwelijks meer spierwitte omgevingen te vinden dan de werelden waarin Ellen Gallagher zich beweegt en diegene waarin ik mijn eerste stappen zet en kleurrijke voetafdrukken op het witte tapijt hoop achter te laten. De moderne beeldende kunst en hedendaagse literatuur zijn in de Lage Landen van zij die creëren, tot zij die selecteren, tot zij die afnemen doorgaans bevolkt door witte mensen en bijgevolg door Eurocentrische ideeën en verhalen. Ondanks de vele moeite die spelers achter de schermen van beide werelden doen om te diversifiëren, om bij te benen en te dekoloniseren blijft het feit dat ook die spelers (die naarstig zoeken naar nieuw geluid, beeld, tekst) zelf allemaal nogal op elkaar lijken. Witte mensen op zoek naar niet-witte input, kort gezegd. Daar hoeft niets mis mee te zijn. Maar ik voel een verwantschap met, en soms misschien lichte afgunst voor, makers van kleur die een authentiek verhaal kunnen brengen dat niet aanvoelt als een constant uitleggen of pogen of tegemoetkomen aan. Ellen Gallagher schrijft met haar beeldende kunst verhalen die op zoveel verschillende kruispunten en breuklijnen relevant zijn voor de maatschappij waarin we leven, én die ik vanzelf link aan de vragen waar ik mee worstel. En ze doet dat zonder excuseren, niet als een antwoord aan het witte publiek dat bij wil leren, maar vanuit eigen historiek, kracht, kennis en kunde.

Als columnist en journalist de inzichten delen die ik (als zwarte vrouw in deze tijd, deze omgeving en deze hoedanigheid als jonge moeder) belangrijk vind, beschouw ik als mijn pogen, uitleggen en tegemoetkomen aan. Fictie schrijven en daarmee uit de mal van verwachtingen stappen ligt eigenlijk dichter bij mijn ziel, en ik hoop er mijn grootste focus van te kunnen maken de komende jaren. Het is dan ook in mijn huidig wroeten en schaven en schrijven-schrijven-schrijven dat ik Ellen Gallaghers werk het dichtst benader. In dit luik van mijn bezigheden hoef ik geen antwoorden te bieden, maar kan ik zelf vertellen, vanuit mijn kracht, kennis en kunde. Ik hoef mijn geleefde ervaringen niet te ontleden, op te blinken en aan te bieden aan wie ze kennen wil. Ik kan zelf creëren en het is aan de afnemer om te interpreteren. Later als ik groot ben, hoop ik dat met diezelfde durf en schijnbare vanzelfsprekendheid te doen, die Ellen Gallaghers stukken uitstralen. Waar ik nog steeds neig naar voorzichtigheid en de blik van de afnemer vooropstel als ik een aan ras gerelateerd thema aanraak, durft zij naar believen weg te stappen van de subtiliteit. Werken met elementen van blackface, minstrel shows en stereotype afbeeldingen van het zwarte lichaam wisselen abstracter, zachter werk vlotjes af.

Mijn onmiddellijke aandacht als ik het overzicht van Gallaghers bekendste stukken erbij neem gaat naar de terugkerende beelden van zwarte vrouwen met hun pruiken, weaves en afro’s zoals te zien in Negroes ask for German Colonies en andere stukken uit de reeks Watery Ecstatic. Deze vrouwen en hun haar worden door kunstcritici op allerlei manier geanalyseerd, en hun betekenis met betrekking tot de maatschappij uitvoerig besproken. Staan zij symbool voor een identitair parcours van zwart empowerment tegen een witte achtergrond? Zeggen ze eerder iets over uitsluiting, racisme, discriminatie, rassentheorie? Is het grappig bedoeld of als een snedige aanklacht? Ik hou van kunst die mensen in de war brengt en nog meer van kunst die de afnemer eerst het gevoel geeft precies te weten waarover het gaat om later door de maker terug vol twijfels gebracht te worden.

Het haar van zwarte vrouwen, of het nu bedekt gaat onder een pruik, sluik gemaakt is door chemische ingrepen, verlengd met nephaar of volledig natuurlijk hun hoofd omsluit, is politiek. Dat is het al eeuwen. Het vertelt geschiedenis, en weerspiegelt het heden. Het begeestert, intrigeert. Het werd in ingewikkelde patronen gevlochten om als levende landkaart te dienen; er werden zaden in geweven door tot slaaf gemaakten; het werd gereguleerd door witte regels van hoe schoon en net eruitziet. Het is politiek en maatschappijkritiek tegelijk, gewoon dààr, zichtbaar op ons hoofd. De werken waarin Gallagher het haar van de zwarte vrouw op haar manier een podium geeft, zijn dat voor mij dus ook: politiek en maatschappijkritiek tegelijk. Ik vind het prachtig vast te stellen hoe ze mij daarmee meeneemt in dat gevoel dat ik mijn lezer probeer te geven: ik denk te weten wat deze werken uitdrukken en schreef hier zonet uit wat mijn waarheid is, maar nog voor ik deze tekst doorstuur twijfel ik alweer aan mijn eigen interpretatie. Groots!

Ellen Gallagher en haar beeldtaal, subtiliteit, knipogen en de thema’s die zij verkiest zijn met recht en reden kleurrijke voetafdrukken op het hagelwitte tapijt van de moderne kunstwereld. Dat ze er nog lang in mag ronddansen.