Deze website wordt niet langer ondersteund in Internet Explorer. Update hier je browser voor een betere ervaring.

Overal schoonheid

Knarsen tussen de tandwielen van Fernand Léger.
Door Yannick Geens op 20 apr 2018
Tekst
Literatuur & taal

Als je de exporuimte van BOZAR binnenloopt, kijk je hem recht in de ogen. Ruwe penseelstreken, een spitse kin, forse wenkbrauwen en een dos glanzend haar. Fernand Léger in een zwaar clair-obscur. Uit het stukje tekst naast het kader leer ik dat het een van de weinige zelfportretten is die de genadeloosheid van hun eigen maker hebben overleefd. In zijn latere leven zou de kunstenaar het merendeel van de doeken die hij voor 1910 produceerde zonder schroom vernietigen. Omdat ze hem niet langer zouden passen, hij ze liever niet langer aan zijn naam verbonden zag, erop uitgekeken was. Inderdaad, de schetsmatige, losse toets van het doek voor me staat in sterk contrast met het afgemeten, felle werk dat doorgaans op de cover van Légercatalogi staat. Strak, doelbewust, zonder veel compromis.

 

Het monumentale doek in de inkomhal spreekt een herkenbaarder taal. Een waterval ruist naast een waterkrachtcentrale, industriële balken glimmen onder een regenboog. Le transport des Forces (1938) is een gigantisch panorama waar technologie en machinerie de natuur genadeloos doordringen. Hetzelfde gaat op voor Légers werk in het algemeen, dat te omschrijven valt als stedelijke poëzie of boegbeeld van de moderniteit.

 

Terecht, Léger was een van de eersten die de vinger wist te leggen op de radicaal nieuwe leefwereld van het individu begin vorige eeuw. Zijn verblijf aan het front in de Eerste Wereldoorlog beschouwde hij als ‘de academie van het kubisme’, zijn werken storten het stadse leven over je uit, staan shellshock stijf van het pulserende ritme. Objecten en beelden van allerlei aard worden gedeconstrueerd om vervolgens op een eigenaardige manier weer in elkaar gezet te worden als een beeld- of filmcollage. Dit is het moderne interbellumleven op een schietschijf, aan en in flarden.

Le Transport des Forces (1938)

2018. Nu we de slagvaardigheid van die ‘moderniteit’ intussen radicaal hebben doorgedacht en onderweg bij de twijfel van een postmoderniteit zijn uitgekomen, zitten we inmiddels weer met de handen in het haar bij termen als ‘vooruitgangsgeloof’, ‘maakbaarheid’ en ‘engagement’. Wat is hier op zijn plaats: bewonderen, dromen, geloven?

Het is dezelfde dubbelheid die ook de vijf auteurs, uitgenodigd door het Vlaams-Nederlands Huis deBuren en BOZAR LITERATURE, onder woorden brengen in hun ‘Proza voor Fernand Léger’. Geneviève Damas, Hazim Kamaledin, Marc Reugebrink, Niña Weijers en Isabelle Wéry vroegen zich af wat er aan de andere kant van deze tandwielen zou kunnen zitten. Waar worden de abstracties tastbaar, menselijk? Hoe donker is de schaduwkant van glanzende mechaniek?

 

In De benzinepomp van Geneviève Damas wordt het gelijknamige doek het decor van een ontmoeting tussen twee mensen die elkaar herkennen uit eerdere, sinistere omstandigheden. Terwijl het ene individu de ander vanop een afstandje wantrouwig beloert, krijgt de mens weer spreekrecht in een schilderij dat op het eerste zicht van alle menselijke aanwezigheid verstoken blijft. Hazim Kamaledin laat dan weer de gefragmenteerde lichamen uit Légers Hommage aan Louis David (1948-1949) getuigen over hoe ze zich in toenemende mate voelen desintegreren en een weg zoeken met zichzelf. Bedenk hoe enkele zalen eerder de flitsende montage van Légers Ballet mécanique (1924) nog voor je ogen trok: handen, voeten, mechanieken die elkaar snijden en om elkaar heen wentelen. De man met de pijp die Niña Weijers tot leven wekt, kondigt vol trots de toekomst aan. Maar in de marge van de tekst lijkt de twijfel al rond te sluipen… De vijf verhalen denken voorbij de verleiding van kleurenspel, constructie en collage en dagen de bezoeker uit hetzelfde te doen. Onomwonden stellen ze zichzelf en de bezoeker de vraag wat we vandaag nog aanmoeten met een strakke esthetisering van het moderne bestaan. Waar ligt het tegengewicht?

Les Loisirs - Hommage à Louis David

Wie nieuwsgierig is naar de weergaloze esthetiek van Léger heeft nog tot 3 juni de tijd om de expo ‘Fernand Léger. Schoonheid alom’ te bezoeken in BOZAR. De teksten vind je in de tentoonstellingsbrochure, maar worden ook door de auteurs zelf ten gehore gebracht tijdens de literaire nocturne op 29 mei. Koop hier alvast je ticket!

Vertel het verder: