Talent op Tilt: met liefde, voor Claus

Maandag 19 maart 2018, Brussel.

Uit de nok van de Brusselse BOZAR weerklinken de gedragen tonen van ‘West-Vlaanderen’.  Samen met jonge schrijvers Yelena Schmitz en Sander Hobin bestijg ik de trappen van de grote hal. Boven wacht Claus. Vandaag gaan we in postuum gesprek met deze literaire kolos, non-conformist, speelvogel.

Samen met Elianne van Elderen maken Yelena en Sander deel uit van het ontwikkelingstraject Talent op Tilt, dat vers talent met getrokken pen de wereld in stuurt. Ikzelf loop een stage bij deBuren en leg vandaag in hun schaduw hetzelfde pad af. Hier mijn verslag over de tentoonstelling ‘Hugo Claus, con amore’ en de literair-muzikale avond ‘Voor Claus, met liefde’.

'Het is net God die je toespreekt’, merkt Sander op. Een halve eeuw nadat Claus dit massieve portaal bezette ter verdediging van artistieke vrijheid, is hij er teruggekeerd. Curator Marc Didden stelde naar aanleiding van zijn tienjarig overlijden een tentoonstelling samen, uitdrukkelijk niet over, maar voor de auteur: ‘Hugo Claus, con amore’. Aan de hand van negen knooppunten worden Yelena, Sander en ik uitgenodigd mee te stappen in het bedwelmende aura van Claus. Didden slaagt er bijzonder wel in de auteur in al zijn uitzonderlijkheid te vatten, voelbaar te maken, misschien zelfs aanwezig te stellen. De tentoonstelling bindt beeldend werk, theater en literatuur op een organische manier aan elkaar vast. Op de achtergrond doemt een beeld op van het wonderkind dat zich nooit liet beperken tot één register, medium of verwachting.

Een bijzondere plek kreeg het kleine boekje dat Jan Vanriet hem toestopte, toen Claus in 2003 in het ziekenhuis moest verblijven. Van kaft tot kaft vormen 109 pentekeningen een herkenbare maar tegelijk verrassende wereld van suggestiviteit, spel en kwetsbaarheid. Sprekend is vooral de lege pagina naast elke tekening, waar een gedicht van Claus tot nog toe ontbreekt. Daar brachten en brengen deBuren en BOZAR alsnog verandering in. Gulzig naar zijn taal, komen we dag op dag, precies 10 jaar na Claus’ overlijden samen in de Brusselse cultuurtempel. Verwonderd luisteren we naar dichters Paul Bogaert, Dean Bowen en Dominique De Groen die uitgenodigd werden om op hun beurt aan de slag te gaan met de nagelaten tekeningen. De tekst van Marieke Lucas Rijneveld werd voorgedragen door Willem Bongers-Dek. De nieuwe gedichten die de afbeeldingen mogen flankeren zijn in hun diversiteit even weerbarstig en experimenteel als occult en zonderling. Het is duidelijk hoe ieder een heel eigen weg zoekt in het spiegelpaleis Claus waar het licht alle richtingen op kaatst.

Eerder op de avond bogen Franstalige auteurs Caroline Lamarche en Jean-Luc Outers zich over de uitstraling die Claus ook voorbij de Belgische taalgrens bezat. Het is datzelfde onontkoombare charisma dat aan de basis lag van zijn tentoonstelling en bewondering in het algemeen, zo weet Marc Didden. Toen Claus tien jaar geleden het leven achter zich liet, verdween niet alleen een groot literator maar ook een mediafiguur, een dandy, een levenskunstenaar.

In de zaal vanavond hangt de gelatenheid van een collectief gemis dat niemand volledig een plaats lijkt te kunnen te geven. Jonge auteurs en bezielde lezers hebben het geluk in een wereld te schrijven en te lezen waarin Claus een stuk van zijn genie heeft achtergelaten. Tegelijkertijd staan ze voor de moeilijkheid te schrijven na zijn werk, zich te bewegen in een ruimte waar zijn aanwezigheid zich onontkoombaar opdringt en een emotie hangt die maar voor een deel ook de hunne is.

Het is misschien wat bedremmeld, hoe Yelena, Sander en ik vanmiddag nog de brede trappen van de BOZAR-hal op stommelden. Op zoek naar wie Claus is en wie hij dan precies voor ons is. Helder wordt het ons niet, tastbaar des te meer. Zangeres Renée beëindigt die avond met een breekbare versie van ‘Envoi’.  De laatste strofe gaat op in het donker, het wordt stil. Wij staan daar nog wat te gapen.

Op vrijdag 30 maart presenteren Yelena en Sander op hun beurt elk een gedicht bij een pentekening van Hugo Claus. Samen met kunstenaar en schrijver Jan Vanriet nodigt deBuren hen die middag van 12.30 uur tot 13.30 uur in eigen huis uit voor een literaire lunch. Aan bod komen onder meer Vanriets recente zelfportret Radeloos geluk, zijn kunst en de bijzondere band met Hugo Claus.