Een gemiste kans? Of zijn kansen er soms om te missen?

Wat als Nederland en Vlaanderen samen waren gebleven? Met deze grootschalige historische denkoefening trekt deBuren naar verschillende steden in Vlaanderen en Nederland. De reeks Een gemiste kans? landde op 24 november 2015 in Rotterdam. Actrice en regisseur Sarah Moeremans sprak de aanwezigen toe. Burgemeester Ahmed Aboutaleb reageert op zijn historisch visioen. Herbeluister de avond!

Wat hebben we geleerd van deze grootschalige historische oefening? deBuren sluit de reeks op 27 januari 2016 af in Amsterdam en op 4 februari 2016 in Brussel. We puren drie prangende vragen uit de denkoefening en leggen die voor aan kenners. Door wie laat u zich overtuigen? U stemt!  

Wees erbij in Amsterdam of Brussel.

Een gemiste kans? Of zijn kansen er soms om te missen?

1830, het jaar waarin Guido Gezelle en de Belgische staat werden geboren. Guido Gezelle is wel eerder, hij ziet het levenslicht 1 mei, terwijl pas op 20 december 1830 in Londen het recht op onafhankelijkheid van België wordt erkend. Guido wordt dus zeven maanden na zijn geboorte Belg. Hoewel hij op Wikipedia gewoon onomwonden als Belg beschreven staat. Maar dat is eigen aan het verschijnsel cultuur. Een deel van het fenomeen cultuur kan ook wel gedefinieerd worden als: het simplificeren van historische gebeurtenissen en daar symbolische waarde aan toekennen. Zolang cultuur onderwerp van discussie is zijn we nog niet in een cultuurpretpark beland, gelukkig.

De vraag van vanavond is dus of de Nederlanden zichzelf geen kansen ontnomen hebben door niet als één laag land de toekomst in te vliegen. Maar welke kansen?

Het is een open deur maar voor velen van mijn Nederlandse vrienden waarschijnlijk een verleidelijk argument, daarom vraag ik u toch het even tot u door te laten dringen: als we samen waren gebleven, dan hadden de Nederlanden wel degelijk op het EK gespeeld in 2016. Maar de eerlijkheid gebied mij ook te zeggen dat België dan ook in 1988 Europees kampioen was geworden.

Welke kansen hebben de splitsing ons gegeven?

Als Nederland en België één laag land zouden zijn, dan zouden we hier vanavond al niet zitten.

• Dan zouden onze kunstenaars niet naar de andere natie kunnen vluchten om te fulmineren op hun thuisland.
• Dan zouden de straten en pleinen van de binnenstad van Antwerpen tijdens het weekend niet met feestvreugde gevuld worden door de Hollanders en zouden de inwoners van de sinjorenstad er over hebben kunnen klagen noch hun zakken door hebben gevuld.
• Dan zouden Belgen bij het reserveren van de camping in Frankrijk nooit vragen of er veel Nederlanders op de camping zitten en als het antwoord dan ja is - slechte smoes - verkondigen dat ze later wel terug zullen bellen. Om dan snel op zoek te gaan naar een andere camping waar het ruisen van de bladeren door de harde g's niet overstemd wordt.
• Dan zouden we geen taalwedstrijdjes uitvechten als het Groot Nederlands Dictee of 10-voor-taal, waar de Nederlanders vaker goeie verliezers blijken te zijn en de Nederlandstalige Belgen vals bescheiden de meeste prijzen in de wacht slepen. Na het vechten verzoenen we ons: de Nederlanders vinden het Belgische Nederlands rijker en de Belgen vinden de Nederlanders mondiger. Als we niet gescheiden waren, dan zou er geen cultuurhuis De Brakke Grond zijn en geen deBuren in Brussel. De moeizame manier waarop die huizen tot stand zijn gekomen beschouw ik even als schermutselingen die vanwege de goede afloop van het verhaal vergeten mogen worden. Vandaar deze simpele versie van deze geschiedenis.
• Dan zouden we geen twee paviljoenen op de Biënnale van Venetië tot onze beschikking hebben. 
• Er zouden geen twee soorten mayonaise zijn, de zoete en de zure. En we zouden het niet wederzijds onbegrijpelijk vinden om er mosterd in te kwakken, of - dat is echt voor mensen zonder smaakpapillen - suiker. 
• Dan zouden we onze samenwerkingen niet meer internationaal kunnen noemen.
• We zouden een heel groot gedeelte van ons moppenboek moeten schrappen, misschien niet het meest briljante deel, maar dat daargelaten.
• Het wederzijds nationalisme is geaccepteerd en wordt wederzijds verzacht door slechte humor en naïeve verbazing. Laat ik het zo zeggen: we zijn elkaar waard.
• Als we niet gescheiden waren, zouden heel veel gesprekken niet meer plaatsvinden: in ieder geval al degene die beginnen met ‘Zeggen ze dat bij jullie ook zo', of ‘Dat is toch echt anders dan bij ons. Hoe dan? Nou ...'
• Dan zou mijn tante, wanneer ze het eten opdient, niet meer tegen mijn Nederlandse man kunnen zeggen: ‘Eten jullie dit ook?'
• En mijn moeder zou ook niet meer kunnen zeggen: ‘Mijn schoonzoon is nen Hollander maar het is genen echte.'
• Pindakaas en chocolade zouden niet meer ‘typisch' Nederlands of Belgisch zijn. Alhoewel Häagen-Dazs misschien beter zou kunnen zeggen: with West-African cacao in plaats van with Belgian chocolat, maar dat terzijde.
• We zouden ons niet meer laten raken door elkaars assertiviteit, of bescheidenheid.
• De calvinistische cabaretiers die staan te scoren vanaf de kansel zouden niet meer kunnen afsteken tegen de katholieke beeldbombardementen van de Belgische dansgoden. 
• Dan zouden we geen heroïsche verhalen hebben over de smokkel in de Eerste Wereldoorlog of de botersmokkel in de jaren vijftig.
• Dan zouden de avontuurlijke ritjes in mijn puberteit naar de coffeeshop in Terneuzen niet plaatsgevonden hebben.
• TV-talentenjachten zouden niet worden gepresenteerd door een Nederlandse en een Belgische presentator, wat vaak leidt tot spitse taalgrapjes die weer goed zijn voor de kijkcijfers.

Dat het verschil ons bij vlagen ook irriteert, dat we elkaar lomp, dom, gierig, hypocriet en onbeleefd vinden is van alle tijden. Het traint ook ons tolerantievermogen. Dat lijkt me ook broodnodig in tijden van globalisering. 

We hadden een moment van burgerlijke ongehoorzaamheid gemist. Niet voor het eerst in de Nederlands-Belgische geschiedenis - denk aan de Geuzen - hebben we door 1830 geleerd dat burgers een verschil kunnen maken om een heftige politieke verandering te forceren. Het heeft ons ook getoond hoe kunst de vonk kan zijn om sociale en politieke verandering in beweging te zetten. Het was per slot van rekening de opvoering van een opera, die alles in beweging zette, de Stomme van Portici.

Dan waren we groot

En stel je eens voor dat de scheiding niet had plaatsgevonden. Dan waren we groot. Of toch groter. Dan hadden we samen een één vuist kunnen maken. In het beste geval slaat die vuist keihard op tafel, maar volgt dan toch de dialoog. En voor een gesprek moet je nu eenmaal minimaal met twee zijn. En deze tijd is er één die misschien toch minder gebaat zou zijn bij één grote daad dan bij een grote hoeveelheid aan gesprekken.

Hoe groter de natie des te groter de schade die het nationalisme in sociaal onrustige tijden kan berokkenen. Welke koers zou onze lage supernatie met zijn meerdere grote havens, zijn Internationaal Strafhof en zijn hoofdstad van Europa, zijn wereldberoemde kunstenaars en zijn gouden geschiedenis gevaren hebben? Ik kan mij voorstellen dat de retorica van ons grote kikkerland getekend zou worden door morele superioriteitgevoelens en onze buitenlandse politiek ook veel van bodybuilden weg zou hebben.

En hoe zouden onze relaties met Indonesië en Congo er bij liggen? Als we onze handelskwaliteiten en onze diplomatieke talenten tijdens het koloniale tijdperk gebundeld hadden en in volle vaart onze koloniale ambities hadden doorgezet, zou het dan bij twee treinkapingen gebleven zijn?

En is ons verschil wel zo groot? Ik lees op de site www.rijksoverheid.nl: Nederland is voor België de belangrijkste handelspartner. België is na Duitsland de belangrijkste handelspartner van Nederland.

Is ons verschil dan het belang van Duitsland in de handelsrelaties? Hoe groot is het verschil eigenlijk bezien tegenover de verschillen met andere Europese landen?

Als in de tweeëntwintigste eeuw Nederland weer eens onderloopt, staan aan Belgische kant de deuren wagenwijd openstaan voor die zestien miljoen noordelijke buren.

Als in de tweeëntwintigste eeuw Nederland weer eens onderloopt ga ik er wel vanuit dat de deuren aan Belgische kant wagenwijd openstaan voor die zestien miljoen noordelijke buren. Alhoewel onze stemmingmakende media beelden ‘afscheiden' die soms het tegendeel zouden doen vermoeden.

En zouden Belgische bieren even lekker smaken en populair zijn op de Nederlandse terrassen en bruine cafés, die echter wel sluiten voor je een tweede biertje hebt kunnen overwegen? Zouden ze op de bierkaart hun exotisch karakter toch verliezen en zou de magische smaak die aan het fameuze La Chouffe-bier toegekend wordt snel als slimme marketingtruc ontmaskerd worden?

Het verschil is de moeder van al dit leven, dit gedoe, dit gekrioel, dit gekissebis, van al deze ondernemingen en plannen.

Het verschil is de moeder van al dit leven, dit gedoe, dit gekrioel, dit gekissebis, van al deze ondernemingen en plannen. Was het er niet geweest, of was het er geweest, maar nooit geïnstitutionaliseerd geweest, dan hadden we het misschien gemist. Als België in 1830 zich niet van Nederland had losgescheurd, dan had ik gehoopt voor Nederland dat Friesland gaan muiten was.

Voor België was het na 1830 nog niet klaar. Ik refereerde er daarnet al even aan: op 25 augustus 1830 werd in de Muntschouwburg in Brussel in de Opera La Muette de Portici opgevoerd, ter gelegenheid van de 58ste verjaardag van Willem I dan nog wel. De taaldwang ten aanzien van het Nederlands van Willem I schoot de Walen en de Franstalige burgerij in het verkeerde keelgat.

'Amour sacré de la patrie, Rends-nous l'audace et la fierté; A mon pays je dois la vie. Il me devra sa liberté' waren de woorden die de vlam in de pan deden slaan. Voor de lagelandenaren die het Frans niet meer zo machtig zijn: 'Heilige liefde voor het vaderland, Geef ons de moed en trots; Aan mijn land dank ik mijn leven. Het zal aan mij zijn vrijheid te danken hebben.'
Vier maanden later was het in kannen en kruiken. België was een heus land en De Nederlanden waren een beetje kleiner.

Toch is het niet zo dat België als zelfstandige natie met zijn dertigduizend vierkante kilometer sindsdien als één volk aan hetzelfde zeel trekt.
            We hebben het grote geluk dat we ook binnen de landsgrenzen nog steeds discussiëren over het hoe samen of hoe apart, polderen op zijn Belgisch. Zou dat na de scheiding niet meer aan de hand zijn? Of zou het conflict dan weer gaan over samenvoegen?Of zouden de West-Vlamingen zich dan weer willen afscheiden van Vlaanderen? Of moeten we terug naar de Middeleeuwen, de tijd van trotse steden die zich door geen keizer laten knechten? 010 als vrijstaat met eigen munteenheid?

Een te koesteren breuk

Laten we weer samen gaan om binnen tweehonderd jaar weer te splitsen.

Zo zouden we in het geval België - Nederland niet van een gemiste kans mogen spreken maar van een te koesteren breuk! Laten we weer samen gaan om binnen tweehonderd jaar weer te splitsen. En daarbij roep ik hier voor de komende tweehonderd jaar een natie uit voor alle Nederbelgen, van Rottumerplaat tot Virton en van De Panne tot Oldenzaal. En omdat we dan in onze rijke rijkstaalschat dus ook drie talen hebben kan ik jullie dit niet onthouden - en nee het is niet van Godfried Bomans maar van Friedrich Torberg, joodse Oostenrijker. Maar cultuur is naast simplificeermachine, zoals ik in het begin zei, ook vergeet-, ombuig- en herinneringsmachine in één:

Ich möchte alles, was ich fühl, nicht fühlen
und ganz allein sein. Nein, nicht ganz allein.
Ich möchte gern zwei Hunde sein
und miteinander spielen.

Sarah Moeremans,
Rotterdam, 24 november 2015

Wat hebben we geleerd van deze grootschalige historische oefening? deBuren sluit de reeks op 27 januari 2016 af in Amsterdam en op 4 februari 2016 in Brussel. We puren drie prangende vragen uit de denkoefening en leggen die voor aan kenners. Door wie laat u zich overtuigen? U stemt!  Reserveer een zitje in Amsterdam of Brussel

Benieuwd naar meer?

Herlees hier de toespraken van andere schrijvers die zich voor de reeks Een gemiste kans? over de vraag bogen: 'Wat als Nederland en Vlaanderen samen waren gebleven?' 

• Symbolen van ons koninkrijk, door Atte Jongstra, Leuven, 1 april 2015
• Het is de schuld van Napoleon, door Marc Reugebrink, Diest, 5 april 2015
• Haarlem, de cultuurstad van de Nederlanden, door Luc Devoldere, Haarlem, 21 september 2015
• Udenhout II en Tilburg Centraal, door Jeroen van Zanten, Tilburg, 30 september 2015
• Het diagonale Konkrijk der Nederlanden, door Christiaan Weijts, Den Haag, 6 november 2015
• Of zijn er soms kansen om te missen? door Sarah Moeremans, Rotterdam, 24 november 2015

Over de reeks

Wat als Nederland en België samen waren gebleven?

Met deze grootschalige historische oefening trekt deBuren naar verschillende steden in Vlaanderen en Nederland. Telkens laten we een schrijver en de burgemeester aan het woord. Zij gaan in gesprek met Marc Reynebeau. Singer-songwriter Lucky Fonz III geeft een
miniconcert waarvan het Nederbelgisch Feestlied het orgelpunt vormt.

Organisatie: deBuren en de stad Mechelen i.s.m. de deelnemende steden. In het kader van BesteBuren en Hollandse Maatjes

Affiche Een gemiste kans? najaar 2015

In het kader van BesteBuren.

Organisatie: deBuren i.s.m. de stad Mechelen en de betrokken steden.