Symbolen van ons koninkrijk

Wat als Nederland en Vlaanderen samen waren gebleven? Vorig seizoen hield de karavaan van Een gemiste kans? halt in Leuven. Schrijver Atte Jongstra sprak de aanwezigen toe ter ere van de denkbeeldige verjaardag van de tweehonderdste verjaardag van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Burgemeester Louis Tobback reageerde op zijn historisch visioen. Herbeluister de avond hier!

Symbolen van ons koninkrijk
De Verenigde Nederlanden, Leuven en de Friese polsstok

Dames en heren landgenoten,

Ons Koninkrijk der Verenigde Nederlanden viert dit jaar haar 200-jarig lustrum. De verbondenheid van ons land is na haar stichting in 1815 is hecht gebleken. Wij kunnen daar allen dankbaar voor zijn, van Haspengouw tot Achterhoek, van Meetjesland tot Schiermonnikoog, van het Plateau van Wijnendale tot het Friese Lage Midden.

Het in stand houden van een Koninkrijk als het onze is natuurlijk in de eerste plaats te danken aan een gemeenschappelijke, brede adem, de adem van het volk. Maar het heeft ook symbolen nodig, grote voorbeeldmannen en grote voorbeeldvrouwen. Landgenoten die op hun eigen manier laten zien dat niets en niemand ons uit elkaar kan drijven.

Het 200-jarig lustrum van ons Koninkrijk der Verenigde Nederlanden lijkt een goed moment om enkele historische voorbeelden aan de vergetelheid te ontrukken. Ze zijn belangrijk geweest voor ons voortbestaan als natie, en als symbool evenzo belangrijk voor onze toekomst. Ik denk nu aan mijn grootvader Sjouke de Vries en zijn Friese polsstok, en aan de Leuvense bevolking.

Onze natie is tot stand gekomen in 1815, dankzij het helder inzicht van de mogendheden, die Napoleon eerst in de Volkerenslag bij Leipzig en tenslotte definitief bij Waterloo versloegen. Bijeengekomen in het Weense Congres begreep men dat het verenigen van de noordelijke en zuidelijke lage landen een historische noodzakelijkheid was. Men maakte slechts één fout: het benoemen van een Oranjeprins tot koning Willem I. Een gevaarlijk vergissing. De Oranjefamilie bestaat uit dwazen, perverten, onnozelaars, ijdeltuiten, gereformeerden, bruten, aarzelaars en stuntelaars. En de gereformeerde telg Koning Willem I wist in slechts vijftien jaar ons Verenigd Koninkrijk een burgeroorlog in te jagen, door de katholieke, zuidelijke landsdelen te willen reformeren. Toegegeven: in het zuiden van ons land schikte men zich naar de regels van zwartrokken, heeromes, domdekens, aartsditten, aartsdatten en aartsnogwatten. De koning had dat echter gewoon zo moeten laten - wijsheid komt immers met de jaren. Niks aan doen. Maar hij liet het niet zo, en de poppen waren aan het dansen. 1831, Tiendaagse Veldtocht. Burgeroorlog in een breed gebied, vanaf Antwerpen tot aan Hasselt, eindigend aan de poorten van Leuven. Het drama van de broederkrijg. Boerenkielen met een zwart-geel-rode sjerp aan de ene kant, anderzijds een ratjetoe aan lompen, metalen en hoedjes van papier. Samen landgenoten die ons vredig samenzijn verstoorden in de fraaie Kempen, het onvergelijkelijke Oost-Vlaanderen, de geurende Winterslagse heidevelden, de bosrijke dreven rond Hasselt, of de zoetglooiende heuvelen rond Leuven.

Het was die daad van moed, beleid en trouw in 1831, die onze natie behoedde voor splitsing en versnippering. 

Leuven zag vanaf de stadsmuren hun dwalende landgenoten uit het Noorden naderen, die, als waren zij de kudde en hij de herder, voortdurend werden omcirkeld door een oranje kroonprins te paard, staande in de beugels, op en neer met zijn smalle wipbilletjes.
Leuven zag ze komen, maar wat deden ze? De Leuvenaren zetten hun poorten open. Iconisch. Moedig, vrij, onverveerd, principieel nationaal denkend en voelend. De open stad Leuven bood haar dwalende landgenoten vrije doortocht langs haar eeuwenoude monumenten, ongehinderde passage langs het Begijnhof, Lakenhal en Pauscollege, Martelarenplein, Onze-Lieve-Vrouw-ten-Predikherenkerk. Het was die daad van moed, beleid en trouw in 1831, die onze natie behoedde voor splitsing en versnippering. En het is die daad die we nog steeds als voorbeeld kunnen gebruiken voor ons brede, nationaal gevoel.
            De poorten open! Welkom, kom maar binnen met je knecht, broeders uit ons eigen land!

De Draad, die vergelijkbaar met de Berlijnse muur, onze landgenoten in Noord en Zuid verdeelde.

Twee andere iconen van ons Verenigd Koninkrijk noemde ik al, mijn grootvader, de in 1889 geboren Friese landarbeider Sjouke de Vries, en zijn trouwe arbeidskameraad: de polsstok. Met hem komen we bij een buitenlandse poging onze grootse natie op te delen, in Wereldoorlog I. Het gaat hier om de zogenaamde Draad, die vergelijkbaar met de Berlijnse muur, onze landgenoten in Noord en Zuid verdeelde. Duitsland had voor haar opmars naar Parijs in 1914 onze noordelijke provincies niet nodig en liet ze rechts liggen.
            Een rampzalige periode brak aan, ook voor Leuven zoals u weet: 1081 huizen vernield, 209 burgers omgekomen. Waaronder eenentwintig vrouwen, zes geestelijken, elf kinderen (waaronder één van zes maanden) en drie tachtigjarige zwakzinnigen. Dit wekte grote woede in onze noordelijke provincies, ook in kringen van daar gemobiliseerde militairen, onder wie mijn grootvader. Ze voelden een enorme drang de zuidelijke broeders te hulp te schieten. Om te beletten dat dit ook inderdaad gebeurde bouwden de Duitsers, van de Noordzeekust tot aan het Vierlandenpunt bij Aken, een prikkeldraadversperring die onder stroom stond. Tweeduizend volt. Den Droad, zoals hij werd genoemd. Een werkzame hindernis: van grootscheepse noordelijke steun aan het zuidelijke verzet tegen de bezetter is het nooit gekomen.
            Maar ik heb het hier over symboolhandelingen, kleine daden die onze verenigde geest weerspiegelen. Over de mannen en vrouwen die hun creativiteit, hun ongebroken energie inzetten voor onze nationale eenheid.
           Wat men al niet deed om te demonstreren dat een kunstmatige scheiding van Noord en Zuid de natuurlijke saamhorigheid onmogelijk kan verbreken! Men schreef elkaar brieven - 50.000 per week. Men groef een sleuf onder de draad en kroop er door. Vernederend, gevaarlijk. In de hoogte probeerde men de draad te overklimmen via een dubbele trapladder waarop extra houten planken. Men wurmde zich door open ton of bak die tussen de draden was gewrongen, of door een zogenaamd passeursraam. Een klein tafeltje werd gebruikt, op porseleinen pootjes, isolerende gummilaarzen en -matten, of eenvoudig droge wollen dekens om d'n Droad gewonden - dat laatste slechts bij gebrek aan neerslag.
            Mijn grootvader Sjouke deed het anders. Hij had zijn polsstok, en zweefde ongehinderd over de Draad door het vrije luchtruim heen en weer. Hij verwierf er faam mee als vrij onderdaan, de onverveerde Friese Wipper, zijn polsstok werd beroemd. Hij kreeg een briefkaart van een burgemeester, die van Sint Martens Voeren: ‘Kunt gij ‘t ons ook leren, mijn waarde landgenoot en Draadpiloot?'
            Sjouke de Vries. Hij maakte school als grote oversteker, hij was de leermeester die het vrije nationaal verkeer in benarde tijden op de been te houden wist.

***

Dames en heren landgenoten,

We schrijven nu 2015 en vieren tweehonderd jaar geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Tegenwoordig noemen sommigen het ‘Nederbelgië', voor het gemak. Ik maak daar bezwaar tegen. Het is een schot voor open doel voor dwarsliggers en querulanten, die in elke natie van grote betekenis de noodzakelijke bacteriën en parasieten belichamen, waar een enorm bestuurslichaam zoals het onze niet zonder kan.
Hoort u het al?
‘Neder, België!'
Dat is toch de bedoeling niet? Verenigd Koninkrijk der Nederlanden klinkt veel beter, wat niet wil zeggen dat daar de finish ligt.
           We herdenken onze helden, en verheugen ons in het feit dat we het koningschap verkiesbaar maakten. Na Willem I en Leopold II was het wel eens mooi geweest.
We verheugen ons ook in de vrije uitwisseling van diensten en personen in ons land. Noordelijke kranten hebben zuidelijke hoofdredacteuren, het beheer van Leuvens erfgoed wordt geleid door Garrelt Verhoeven (een Amsterdammer), het Vlaamse literaire tijdschrift DW B telt voor de helft redacteuren van boven de Moerdijk. En zo zijn steeds weer nieuwe mensen die de open poorten zien, die het zweven van de polsstok kennen. Mannen en vrouwen, landgenoten, die het niet laten bij een Verenigd Koninkrijk, maar onvermoeibaar streven naar een Verenigder Koninkrijk der Nederlanden.

Verenigder Koninkrijk der Nederlanden. Onze natie van de toekomst.

Dank u wel.

Atte Jongstra
Leuven, 1 april 2015.

Benieuwd naar meer?

Herlees hier de toespraken van andere schrijvers die zich voor de reeks Een gemiste kans? over de vraag bogen: 'Wat als Nederland en Vlaanderen samen waren gebleven?' 

• Symbolen van ons koninkrijk, door Atte Jongstra, Leuven, 1 april 2015
• Het is de schuld van Napoleon, door Marc Reugebrink, Diest, 5 april 2015
• Haarlem, de cultuurstad van de Nederlanden, door Luc Devoldere, Haarlem, 21 september 2015
• Het diagonale Koninkrijk der Nederlanden, door Christiaan Weijts, Den Haag, 6 november 2015
• Of zijn er soms kansen om te missen? door Sarah Moeremans, Rotterdam, 24 november 2015
  

Over de reeks

Wat als Nederland en België samen waren gebleven?

Met deze grootschalige historische oefening trekt deBuren naar verschillende steden in Vlaanderen en Nederland. Telkens laten we een schrijver en de burgemeester aan het woord. Zij gaan in gesprek met Marc Reynebeau. Singer-songwriter Lucky Fonz III geeft een
miniconcert waarvan het Nederbelgisch Feestlied het orgelpunt vormt.

In het kader van BesteBuren.