Niet in de verte. Oorlogsscènes

Op een avond gaat het in een discussie, geleid door schrijver David van Reybrouck, over democratie. ‘Wellicht’, oppert Ayla, ‘moeten we als bevolking elkaar eerst weer eens fysiek te lijf gaan zodat we uit de brokstukken een nieuw politiek stelsel kunnen creëren’. En Albert Einstein wordt geciteerd: ‘Ik weet niet welke wapens in de Derde Wereldoorlog zullen worden gebruikt, maar ik weet wel dat in de Vierde Wereldoorlog gevochten zal worden met stokken en stenen.
‘Hallucinant’. Van Reybrouck neemt het met een flinke korrel zout, maar het gedachte-experiment gaat verder. Bijna anderhalf jaar later en wat halve oorlogen op afstand verder schrijft ze de scènes alsnog uit. In vier korte scènes schetst ze wat een oorlog voor de deur betekent. Koud, surreëel en ongeloofwaardig. Gelukkig is het vooralsnog een gedachte-experiment.

1. Als de kat slaapt

2. Waar vuur is, is wijn

Zes jonge mensen zitten op de bankjes in een metrostation. Ze zitten niet lekker in de stoeltjes, maar dat is op zich hun laatste zorg. Een van hen, Lars, zit niet, maar staat aan de rand van het spoor met zijn armen wijd. Het is erg lang stil.

De rest knikt. Stilte.

Stilte

Grimassen. Het is weer stil. Jip staat op en zoekt in een paar tassen. Ze vindt een fles wijn maar met de kruk er nog op. Ze geeft hem aan Boris. Boris trekt zijn schoen uit, zet de fles in de onderkant van de schoen, zet zijn schoen tegen de muur en slaat, met de fles wijn tegen de onderkant van de binnenkant van de schoen, zacht tikkend tegen de muur. De kurk komt er langzaam uit. In één beweging trekt hij zijn schoen aan en ontkurkt de fles. Hij geeft hem aan Jip. Lars staat nog steeds met zijn armen wijd. Hij wiebelt met zijn benen. Pepijn gaat staan en loopt een beetje heen en weer. De fles met wijn gaat rond. Iedereen neemt een flinke teug.

Pas nu zien we dat Pepijn eigenlijk met allebei zijn handen probeert in zijn broekzak te komen en aldaar naar zijn kruis te grijpen. Het ziet er onschuldig uit en aseksueel. De handeling is onhandig genoeg om niet aanstootgevend te zijn.

Iedereen staat op en gaat naast Pepijn staan. Pepijn, nog steeds een beetje beschaamd loopt met Boris naar iets verderop. Boris fluistert iets in het oor van Pepijn. Pepijn knikt.

Lars komt aangelopen.

Stilte

Stilte

Wijst op Lars en Mila.

Stilte

Lars en Jip steken allebei een sigaret op. Jip loopt naar de fles rosé.

3. Waanidee van gematigden

Anna staat met een stuk pizza in haar hand in een vrijwel lege kamer met links een grote stapel dozen. Op iedere doos staat een naam. In de hoek staat een volgelopen bad met daarnaast een strijkbout. Op de wasbak ligt een mes klaar. Een stapel pillen ligt op een lager tafeltje. Een strop hangt aan het plafond. Een naald ligt op de wasbak. Een pistool ligt in een open la. Op de grond lege pizzadozen van een week lang. De televisie staat aan. Op het scherm geeft een vrouw in legerkleding een interview. Een knap uitziende man van een jaar of veertig kijkt haar aan en knikt. De vrouw vertelt.
Bijna bewonderend kijkt Anna naar haar verzameld materiaal. Terwijl ze praat pakt ze de materialen één voor één op en bekijkt ze secuur. Bij sommige simuleert ze de handeling.

Interviewer:
Waarom geen boeddhist? Waarom geen zelfmoordterrorist? Waarom niet gewoon het leger in?

Vrouw op televisie:
Ik besloot dat ik aan den lijve wilde ondervinden wat oorlog was. Maar dat verandert al direct de betekenis van de handeling. Als ik mij voor een tijd inschrijf bij het leger, mee doe, het ervaar: wat blijft er dan van mijn bijdrage over als ik er instap met het idee er sowieso weer te stappen? Wat maak ik mee als ik het slechts meemaak om het te hebben meegemaakt?
Ik moest het gewoon doen. Dus ik ging. Met een stok en knapzak trok ik, mijn wandelschoenen stevig aangetrokken, langs de bosrand achter ons huis. Een lange tijd volgde ik het pad tot ik de aantrekking van het wat donkere, meer schaduwrijke bosgebied aan mijn rechterhand niet meer kon negeren. Kordaat stapte ik van het pad af. Liep zonder aarzelen door de bladeren. Hield niet op als ik mij schaafde aan grote takken of stukken struik. Al gauw prikte mijn huid van kleine krasjes, versnelde mijn ademhaling en voelde ik mijn haar droger worden, van opdrogend zweet en vuil.

Interviewer:
En toen dacht jij, dit wil iedereen?

Vrouw op televisie:
Nee, nee, het moet een zwijn zijn geweest. Toen ik mijn ogen open deed keek ik recht naar een blauwe vlek met daaromheen donkergroen. Ik sloot mijn ogen, dacht aan mijn lijf, maar voelde niet veel. Eigenlijk voelde ik niets. Ik voelde alleen dat ik niets voelde, als dat een gevoel is.

Interviewer:
Je was toen een jaar of negen. Ben je altijd zo gefascineerd geweest door strijd?

Vrouw op televisie:
Er moet iets zijn geweest dat je niet in een bos verwacht. Iets uitzonderlijks, er moest reden zijn geweest dat ik mijn bewustzijn niet langer als controlepost kon beschouwen. Hoe ik een zwijn, of wat het ook was, niet heb kunnen opmerken. Vanaf die dag heb ik strijd niet meer los kunnen laten inderdaad.

Interviewer:
Voelt het niet in strijd met de strijd die jij begonnen bent, deze te komen verklaren op televisie?

Vrouw op televisie:
Dit is onderdeel van die strijd.
Ik roep iedereen om mee te doen.

Interviewer:
Oorlog is iets voor weinig mensen. Het heeft een maximaal aantal spelers. De rest is dienstbaar of heeft slechts de functie van slachtoffer.

Vrouw:
Als het zomaar een oorlogje ergens is wel. Dan pakken enkelen hun rodekruisjas, hun camera of balpen op, maar de meesten vinden het wel best. Politici proberen met beleid drempels op te werpen, terwijl de vijanden al lang oog in oog met elkaar staan.
Maar deze strijd lijkt me van iedereen. In deze strijd zijn alleen maar winnaars.

Interviewer:
U heeft veel lef. Maar moedig zou niemand u noemen. Een utopie om te geloven dat deze strijd vanzelf weer stopt en dat wij elkaar in de armen vallen.

Vrouw op televisie:
Men ziet mij als de aanstichter van het kwaad.

Interviewer:
En u ziet dat zelf niet zo?

Vrouw op televisie:
Echte planten zijn bestand tegen de hardste wind. Hun wortels zijn diep en krachtig en breed geworteld. Ik stel me voor dat de planten met gebalde vuisten in de grond gestoten hebben en daar als klauwen blijven haken, als zelfgemaakte zwaartekracht.
Wat als mensen zich zo sterk voelen? Als ze weten wat wind kan doen. Mensen die weten wat vrijheid is omdat ze hebben gevoeld hoe het is om aan het wankelen gebracht te worden.
Ik ben geen aanstichter van het kwaad. Kwaad is al lang. Woede, pijn, onvrede, verdriet. Ik heb het niet verzonnen.

Interviewer:
Grote woorden, hoge bomen vangen veel wind. Bent u niet bang dat u nooit begrepen zal worden?

Vrouw op televisie:
Wat heeft slechts begrip ons als mensheid gebracht?

Interviewer:
Wetenschap, bestuur, welvaart −

Vrouw op televisie:
Ik verbaas mij mateloos over de grootsheid van de kleine dieren en het klein zijn van de grootste wezens.
De wesp waarbij het met schijnbewegingen vliegen bijna status quo is om maar telkens te kunnen overleven. En ook, dat je het kan slaan met een dikke zondagskrant en dat het daar zoemend onder vandaan kan komen. Ik hoor soms krekels. Beesten van nog geen twee centimeter met een productie van resonerend geluid waar je een concertzaal onversterkt mee zou kunnen vullen.
Het verbaast me waar we als mens toe in staat zijn, maar vooral waartoe we niet in staat zijn.

Interviewer:
Waar zijn we wel toe in staat?

Vrouw in televisie:
Pas als we de noodzaak van leven aan de lijven ondervinden, weten we het te waarderen. Zien we de volle mogelijkheden.
Daarom is vrede zonder strijd een waanidee van gematigden.

4. Iets met hopen

Twee kinderen zitten in net te grote stoelen. Carmen (7) zit met opgetrokken knieën en kijkt naar de klok. Eli (6) zit als een man, maar is een jongetje. Zijn tenen raken net de grond. Er wordt hard op de deur gebonsd. Carmen duikt ineen, Eli staat op. Carmen piept. Eli ‘sssshtt’ haar.

Stilte. Het geluid van voetstappen verstomt. In de verte klinken een paar harde knallen na elkaar, gegil. Stilte. Eli begint voorzichtig een beetje te bewegen.

Eli begint spullen te verplaatsen.

Carmen zet de radio aan

Eli begint te bouwen. Carmen begint te bidden. Lange stilte. Eli houdt in beide handen stenen en kijkt naar een stuk touw.

Carmen kijkt op.

Stilte

foto Ayla © Marianne Hommersom

Dit verhaal kwam tot stand op basis van een residentieproject van het Vlaams-Nederlandse Huis deBuren in samenwerking met de Stichting Biermans-Lapôtre.

Meer weten over het residentieproject van deBuren? Klik hier.
Benieuwd wat de medereizigers van Ayla schreven in Parijs? Klik hier.