Tussen herinnering en realiteit / Antara kenangan dan kenyataan

Candra Dewi Dian Puspitasari is geboren in Semarang (Indonesië). In haar goede raad aan deBuren vertelt ze over haar eigen tijdmachine en waarom het gebruik daarvan niet alleen nuttig maar ook noodzakelijk is. Voor citybooks schreef ze bovendien het verhaal Anak Emas ('Lievelingskind'): een verhaal over het Semarang van 1935 dat onlangs in toneelbewerking werd opgevoerd en dat nu te beluisteren is in het Nederlands, Engels en Frans. Geser ke bawah untuk info lebih lanjut dalam bahasa Indonesia.

Nog leeg | Masih kosong © Dadang Pribadi (citybooks Semarang)

Als ik geen zin meer heb om naar de nieuwsberichten te luisteren over de voornaamste problemen in mijn land - de immer controversiële politiek, eindeloze corruptieschandalen, onrecht, hebzucht en armoede - dan duik ik in het verleden. Ik heb daarvoor mijn eigen manier van doen en mijn eigen tijdmachine: geschiedenisboeken. Ik heb geen idee waarom een jong meisje als ik het heerlijk vindt om zulke boeken te lezen, documentaires te bekijken of in de Oude Stad van Semarang oude gebouwen te bezoeken die in verval beginnen te raken.

Om allerlei redenen vinden sommige machthebbers in de stad waar ik woon het niet nodig om oude gebouwen te onderhouden. Er is geen geld, het leidt tot niets, andere problemen verdienen voorrang, ja en de meest eigenaardige reden is dat ze niet herinnerd willen worden aan de vroegere Nederlandse overheersing. Ik heb gemerkt dat die onverschilligheid hét middel bij uitstek is geworden om het verval maar te laten begaan. Het is als het niet te eten geven aan iemand die aan het verhongeren is; ze laten het gewoon gebeuren.

De oude gebouwen die de Nederlanders achterlieten en die vroeger werden bewonderd om hun pracht, wachten nu op hun einde. Boomwortels zijn erin geslaagd de muren van de gebouwen te doorboren en de fundamenten worden ondermijnd door de binnenkomende zee bij hoog water en de regelmatige overstromingen door de regens die ze centimeter bij centimeter verder doen wegzakken. Ze worden verder ook nog eens aangetast door mossen en schimmels. Een langzame dood. Als ik probeer deze lamlendigheid te ontvluchten, voel ik me altijd droef en verbitterd.

En dan heb ik het nog niet eens over de historische archieven in mijn land die verloren zijn gegaan door rampen en branden. Sommige archieven worden zorgvuldig bewaard in een bibliotheek in een ver land zonder dat wij ooit de inhoud ervan te weten komen en er zijn er ook die opzettelijk verborgen worden gehouden of om allerlei redenen zijn opgeruimd. Ik ben een meisje dat wil weten hoe het met het verleden zit en ik ben niet geïnteresseerd in de leugens die opzettelijk worden verspreid ten dienste van de propaganda van een paar individuen of van een kleine groep. En ook niet in de geschiedenis die verbloemd wordt door diegenen die de oorlogen hebben gewonnen.

 Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat de waarheid is te vinden in de geschiedenis. Zonder geschiedenis kan een volk geen natie worden en zal het snel zijn identiteit verliezen. Daarom ben ik ook zo gek op wat Soekarno, de eerste president van Indonesië zei: ‘Geschiedenis is als een jas die je nooit mag vergeten.'

 Mijn vader heeft altijd benadrukt dat ik een Javaanse vrouw ben die vanwege haar achtergrond haar echtgenoot dient te gehoorzamen, haar ouders moet eerbiedigen en altijd geduldig en zachtaardig moet zijn, kortom, de specifieke eigenschappen moet hebben van mijn volk. Hollandse mannen waren goed op de hoogte van deze eigenschappen en daarom namen zij graag een Javaanse vrouw als echtgenote, of alleen maar als maîtresse. Er zijn echter geweldige Javaanse vrouwen die intelligent en vaardig zijn en daardoor goede gesprekspartners voor hun echtgenoten zijn terwijl zij alle huishoudelijke taken op zich nemen.

 Je ontwikkelen is altijd goed, als je je achtergrond en identiteit maar niet vergeet. Je moet zijn als een boom die blijft groeien. Een mooie en sterke boom die niet alleen vol blad en vruchten zit, maar waarvan ook de wortels stevig in de grond zijn verankerd. Alleen dan zal zo'n boom erin slagen stand te houden en in staat zijn de aanvallen van het vaak onvriendelijke klimaat te kunnen doorstaan.

 Ik vind geschiedenis altijd interessant alhoewel er vaak dingen in te vinden zijn waarvan de waarheid ter discussie staat. Waar en wanneer dan ook.

 ‘Lieverd, stop nu maar met lezen en kom naar deze film kijken om je te vermaken, je ziet er al moe genoeg uit,' zegt mijn geliefde.

 ‘Je hebt gelijk, wat is een mens zonder ontspanning? Dat is precies de reden waarom Hollywood zo populair is. Een mens heeft evenwicht nodig,' antwoord ik. En pas dan kan ik glimlachen en ben ik de beklemming van mijn gedachten kwijt.

Vertaald uit het Bahasa Indonesia door Monique Drenthem Soesman en Dick van der Meij. Geredigeerd door Widjajanti Dharmowijono.

Candra Dewi Dian Puspitasari (1984) is geboren in Semarang (Indonesië). Ze is dol op geschiedenis en literatuur en schrijft graag historische verhalen. Voor citybooks schreef ze het verhaal Anak Emas (Lievelingskind): een verhaal over het Semarang van 1935, in het tijdperk van de Nederlands-Indische koloniale bestuur.

Antara kenangan dan kenyataan

Ketika aku lelah mendengar berita politik yang penuh pertikaian, masalah korupsi yang tak pernah ada habisnya, ketidak adilan, keserakahan, dan kemiskinan yang menjadi isu utama dalam negriku, aku memutuskan menjelajahi masa lalu. Aku punya cara dan mesin waktuku sendiri, buku sejarah. Entah kenapa gadis muda sepertiku gemar sekali membaca buku sejarah, menonton film dokumenter, dan berjalan ke gedung-gedung tua yang mulai sekarat di Kota Lama, Semarang.

Sebagian petinggi di kotaku merasa tak perlu mempertahankan gedung-gedung tua dengan berbagai alasan. Tak ada dana, tak menguntungkan, memprioritaskan permasalahan lain, hingga alasan yang paling aneh, yaitu tak ingin mengingat kembali penjajahan oleh Belanda pada masa lalu. Kuperhatikan, sikap acuh bisa menjadi sarana paling jitu dalam penghancuran. Seperti membiarkan seseorang mati kelaparan.

Gedung-gedung tua peninggalan Belanda yang dulu dikagumi kemegahannya , kini tengah menanti ajal. Di antara ancaman akar pohon yang berhasil membobol temboknya, rob dan banjir yang sering mampir, lumut yang melemahkan, membuat inci demi inci bangunan berguguran. Mati perlahan-lahan. Dalam pelarian dari kepenatan ini, masih saja kurasakan kesedihan dan kepahitan.

Itu belum termasuk arsip-arsip sejarah negeriku yang lenyap dalam tragedi musibah kebakaran, ada yang tersimpan rapi di sebuah perpustakaan di negeri nan jauh di sana tanpa pernah kami tahu isinya, dan ada pula yang sengaja disembunyikan atau dilenyapkan dengan berbagai alasan. Aku adalah seorang gadis yang ingin tahu tentang masa lalu, bukan berita bohong yang sengaja disebar untuk kepentingan propaganda segelintir orang atau golongan. Bukan pula sejarah yang disamarkan oleh sang pemenang peperangan.

Yang selalu kuyakini, kebenaran itu ada dalam sejarah. Tanpa sejarah, sebuah bangsa tak akan menjadi bangsa dan akan segera melupakan jati dirinya. Maka aku sangat menyukai salah satu ungkapan Soekarno, presiden pertama Indonesia ‘Jas merah: Jangan sekali-kali melupakan sejarah'.

Ayahku selalu menekankan akan asal-usulku sebagai perempuan Jawa yang harus patuh kepada suami, berbakti kepada orangtua, dan senantiasa bersikap sabar dan lemah lembut, ciri khas suku-ku. Ciri yang dulu sangat terkenal di kalangan para lelaki Belanda, sehingga mereka sangat gemar mengambil perempuan Jawa sebagai istri atau sekedar menjadikan mereka selir. Tetapi perempuan Jawa yang hebat adalah mereka cerdas dan memiliki ketrampilan. Maka ia akan menjadi teman mengobrol yang menyenangkan bagi pasangannya dan dapat mengatasi segala pekerjaan rumah tangga.

Berkembang itu selalu baik, tapi tanpa melupakan asal usul dan jati diri. Seperti pohon yang selalu tumbuh menjulang. Pohon yang bagus dan kuat tak hanya lebat daun dan buahnya, tetapi akarnya juga menancap kuat-kuat dalam tanah. Maka pohon tersebut akan mampu bertahan menghadapi gempuran cuaca yang sering tak bersahabat.

Sejarah selalu menarik untukku, walaupun beberapa hal di dalamnya masih selalu diperdebatkan kebenarannya. Di mana saja dan kapan saja.

‘Sayang, berhentilah membaca dan mulailah menonton film sebagai hiburan, kau sudah kelihatan lelah,' ujar kekasihku.

‘Kau benar, apa jadinya manusia tanpa hiburan? Itulah mengapa film Hollywood begitu laris. Manusia butuh keseimbangan,' jawabku. Barulah aku dapat tersenyum dan kehilangan beban dalam pikiran.

Candra Dewi Dian Puspitasari lahir di Semarang, 23 September 1984. Ia menggemari sejarah dan sastra, serta sering menulis cerita bertema indis (tempo dulu). Ia juga turut serta dalam proyek citybooks Semarang, dengan mengetengahkan cerita pendek berjudul Anak Emas, sebuah fiksi berlatar belakang Semarang, tahun 1935, pada era pemerintahan kolonial Hindia-Belanda.