Met gevaar voor eigen leven

De vadsige westerling staat paf bij het niets ontziende fanatisme van de alsmaar modieuzer wordende zelfmoordterrorist. Nochtans: hoevelen springen hier voor een trein om hun ex-geliefde aan het schrikken te maken? Ook onze eigen cultuur is van doodsverachting en zelfopoffering doortrokken. Niet in de strategie, enkel in de onderliggende motivatie zien we wellicht een verschil.

‘Beslis niet of je gelukkig geleefd hebt voordat je op je sterfbed ligt’, luidde het advies van Solon van Athene. Driehonderd jaar later voegde Aristoteles daar aan toe dat je hier zelfs nà je dood niet over kan beslissen; ook dan kunnen je naam en je nageslacht nog door het slijk worden gehaald. Pikant voorbeeld: de geëxalteerde zelfmoord van de choreograaf Freddie Herko, die in 1964 onder invloed van LSD dansend door het raam van een vijfde verdieping sprong  ̶  om bij zijn vriend Andy Warhol enkel de volgende, spontane reactie te ontlokken: ‘Jammer dat hij ons niet verwittigde, dan hadden we het kunnen filmen.’ Gedenk ook Arthur Cravan, die zich bij wijze van kunstwerk opgepeuzeld liet worden door Mexicaanse witte haaien. Zonder daarmee op de kunstmarkt een blijvende invloed te sorteren, overigens.

Al flink wat boze Tibetanen hebben zichzelf in brand gestoken, ook zonder veel politiek resultaat. Wat niet wegneemt dat nationaal fanatisme gecombineerd met doodsverachting voor een onstuitbare daadkracht garant staan. Daarin vinden zelfs de diametraal aan elkaar tegengestelde figuren Gandhi en Hitler een gemeenschappelijke basis. Meteen toen hij inzag dat zijn militaire putsch mislukt was, besliste Hitler om alsnog een mars op touw te zetten; hij verklaarde zich bereid om desnoods als eerste de kogels op te vangen in zijn borst. Er werd wel degelijk geschoten, maar dan op zijn kameraad Richter, die vlak nààst Hitler liep. Gandhi minachtte de dood niet minder.  Niet als fascist, maar wel als een evangelisch geïnspireerde Hindu: ‘Ik kan jullie alleen maar leren om niét te buigen, desnoods ten koste van je leven.’  Van de ongewapende demonstranten die hij in 1920 verzamelde in Amritsar (op wie het Britse Leger inschoot als betrof het een schietkraam) gingen er dan ook vierhonderd tegen de vlakte, ook vrouwen en kinderen.

Vanuit onze weelderige Westerse woonkamer lijken deze zelfoffers een ver-van-ons-bedshow. Het tweeduizendjarige, piëteitsvolle christendom is ons echter niet in de koude kleren gekropen. Christus mag de tempel bestormen, hij mag ook zijn leven als pasmunt voor de leeuwen werpen  ̶  zolang we zijn doel maar begrijpen. In hedendaagse documentaires, zoals bijvoorbeeld The Most Courageous Raid Of WOII (BBC, 2011), worden de meest roekeloze en nutteloze doodsdrifters als helden bestempeld  ̶  zolang ze maar bij de Geallieerden horen. In de blockbuster Saving Private Ryan (géén film uit de jaren vijftig) gaat een integraal commando over de kling, speciaal om één enkele soldaat terug naar huis te voeren. Die ene soldaat wil uiteindelijk niet eens met ze mee, die wil liever eerst nog een extra nachtje op de Duitsers blijven inschieten. Daarom is hij de dood van zijn kameraden juist meer dan waard, zo stelt de film.

Als een creatie uit het duistere jaar 1938 komt het stripfiguur Superman met zijn té verregaande altruïsme wel weg. Het is in een populair stripverhaal uit 2012, Reign Of Dooms Day, dat zijn beste vriend met een serene gelaatsuitdrukking een gewelddadige dood tegemoet stapt, om van Lois Lane het van ironie gespeende commentaar te verdienen: ‘Dankzij jouw voorbeeld, Superman, is hij een held gebleven tot het einde. Uiteraard is dat een goede zaak!’

Nu onze steden er zoveel moeite mee hebben om jongeren van onbegrijpelijke godsdiensten ervan te weerhouden zich in Syrië voor om het even welke zaak het brein uit hun kop te laten knallen, is het gewezen om ieder fanatisme te misprijzen  ̶  dus ook dat van onszelf.