'Verzwegen verleden' door John Leerdam

Op dinsdag 5 juni gaf John Leerdam (politicus en theatermaker) een lezing tijdens de avond ‘Verzwegen Verleden' in de Beursschouwburg in Brussel. In zijn lezing reageerde hij op de vraag hoe duistere passages uit een nationaal verleden herdacht moeten worden. De uitgeschreven tekst van deze lezing kunt u teruglezen op onze site.

Dames en heren,

Jörgen Raymann, een van mijn goede vrienden, stelt aan iedere gast in zijn tv-programma de vraag "Wie is je vader? Wie is je moeder?". Een op het eerste gezicht hilarische vraag, maar het is ook een vraag die van wijsheid getuigt. Er is geen betere introductie dan de vraag wat jouw verleden was. Om het heden te begrijpen, moet je het verleden kennen. Als we het verleden niet kennen, dan kan men hooguit verbaasd zijn over de verkleuring van de samenleving. "We are here, because you were there".

Wie het verleden niet kent, zal verbaasd zijn dat juist partijen die opkomen voor de belangen van werkgevers, zich nu hard opstellen tegenover immigranten. Het waren werkgevers die in het verleden goedkope arbeidsmigranten naar Nederland hebben gehaald, om de kracht van de vakbeweging te breken. Werkgevers wensten handen, maar ze kregen mensen. Mensen die ook heel graag samen met hun gezin leven in plaats van hun dagen te moeten slijten in deprimerende pensions. Wordt het verleden verzwegen, dan gaat het heden versluierd. Of in eigentijds taalgebruik: het heden gaat in een boerka over straat.

Nederland heeft een moeizame relatie met zijn koloniale verleden. Het Nederlandse koloniale verleden speelde zich af in Suriname, op de Nederlandse Antillen en Aruba, in Zuid-Afrika en Indonesië. De slavenhandel was voor Nederland een goudmijn. Op het Antilliaanse eiland Curaçao was er een slavendepot gevestigd van waaruit slaven werden verkocht. In Suriname was er een wrede plantagecultuur die veel winst opleverde voor de plantage-eigenaren. Toen Nederland als een van de laatste West-Europese landen de slavernij afschafte, werden er contractarbeiders vanuit India geïmporteerd om te werken op de plantages in Suriname. Ook de toenmalige Nederlandse kolonie Indonesië bracht veel geld in de la. U kent ongetwijfeld de uitspraak "Indië verloren, rampspoed geboren". De zeldzame kruidnagels van Ambon leverden een zeer lucratieve handel op.

Al met al werd het Nederlandse verleden gekenmerkt door streven naar winstmaximalisatie. Geen wonder dat Nederland het liefst zwijgt over zijn koloniaal verleden. Door middel van theatervoorstellingen doorbreekt Stichting Julius Leeft! deze oorverdovende stilte en maakt het koloniale verleden, hoe moeilijk ook, bespreekbaar. Al zeven jaar heeft Stichting Julius Leeft! jaarlijks een theatervoorstelling die steeds onder mijn regie wordt uitgevoerd. Gaarne wil ik de inzet van Stichting Julius Leeft! toelichten met enkele voorbeelden.

Verleden jaar heeft Stichting Julius Leeft het toneelstuk Hoe duur was de suiker uitgevoerd. Dit toneelstuk is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Surinaamse auteur Cynthia McLeod. Het boek, en dus ook het toneelstuk, heeft als onderwerp de onmenselijke behandeling van slaven op de plantages in Suriname. Er moest productie gedraaid worden, de mens was van ondergeschikt belang. Er braken slavenopstanden uit die met brute kracht door het koloniale Nederlandse bewind werden neergeslagen. Aan de onmenselijke situatie van slavernij werd niets gedaan. Op 30 juni aanstaande zal gezien de grote publieke belangstelling, dit stuk opnieuw uitgevoerd worden.

In december 2007 heeft Stichting Julius Leeft! het theaterstuk Kain Pikul. Geblinddoekte verhalen uitgevoerd. Dit stuk had als achtergrond het verleden van Molukkers in Nederland. Molukkers die eeuwenlang zij aan zij hadden gevochten in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger, het KNIL, werden na de autonomie van Indonesië overgebracht naar Nederland, waar zij bij aankomst werden ontslagen uit het leger. Een bittere pil na tweehonderd jaar trouw. De belofte dat Nederland zich zou inzetten voor een zelfstandige staat Ambon verdampte in de loop der jaren. Bleven de Molukse ex-KNIL-militairen gebroken achter, beroofd van hun beroepseer en hun idealen, de tweede generatie Molukkers nam de wapens op. Er werd twee keer een trein gekaapt. De eerste keer vielen er dodelijke slachtoffers onder Nederlanders, de tweede keer vielen er dodelijke slachtoffers onder de Molukse treinkapers. Al met al een voor beide partijen traumatische gebeurtenis. Bij de uitvoering van het toneelstuk zaten er ook Molukse treinkapers in de trein.

Zuid-Afrika was aan de beurt in het toneelstuk Amandla! Fragmenten van strijd in december 2008. Dit toneelstuk had als onderwerp het apartheidsregime in Zuid-Afrika en de vrijheidsstrijd van Nelson Mandela. Centraal stonden in dit toneelstuk indringende vragen als: wat is er overgebleven van de idealen van Nelson Mandela? Wat was de rol van Nederland tijdens het apartheidsregime en hoe sterk is het fundament dat Nelson Mandela en het ANC hebben gelegd voor het hedendaagse Zuid-Afrika? Bijzonder van Amandla! Fragmenten van strijd was dat het uitgevoerd werd in township Elandsdoorn en The Bassline in Johannesburg in Zuid-Afrika.

Een hoogtepunt voor Stichting Julius Leeft! was de voorstelling Claus die in december 2009 werd uitgevoerd in aanwezigheid van HM de Koningin. Dit toneelstuk ging niet alleen over het leven van Prins Claus, zijn passie voor ontwikkelingssamenwerking, maar ook over zijn band met de Nederlandse Antillen, Suriname en Afrika. Het toneelstuk is verleden jaar ook uitgevoerd op Curaçao en Aruba.

Dames en heren,

Gezegd wordt dat Rosa Parks indertijd zorgde dat Martin Luther King een stoel kreeg, en Martin Luther King zorgde op zijn beurt voor de omstandigheden die het mogelijk maakten dat Barack Obama president kon worden. Bij de indrukwekkende inauguratie van president Barack Obama, nu bijna vier jaar geleden, werd fijntjes herinnerd aan dit verleden, toen de bus waarin Rosa Parks een zitplaats werd geweigerd meereed in de presidentiële stoet van Capitol Hill naar het Witte Huis. Koude rillingen gingen over mijn rug, toen ik dat zag. Dat is de kracht van het verleden. Een verleden dat niet verzwegen wordt, maar waar van geleerd wordt.

Volgend jaar wordt herdacht dat 150 jaar geleden de slavernij werd afgeschaft. Als vicevoorzitter van de werkgroep die deze viering voorbereidt, heb ik veel bijeenkomsten in het land. De stemming is bedrukt. In 2002 is een slavernijmonument tot stand gekomen, en is ook het instituut NiNsee van start gegaan. De kans is levensgroot aanwezig dat de subsidie voor NiNsee wordt beëindigd. Over gebrek aan historisch besef gesproken. In deze bijeenkomsten wordt dringend verzocht dat de Nederlandse regering excuses aanbiedt voor het slavernijverleden, maar die lijkt liever weg te kijken. Het verzwegen verleden in optima forma.

'Rosa Sat - A Song For Barack Obama' van Amy Dixon-Kolar