Hard//hoofd: Het verhaal van dEUS

Het verhaal van dEUS

Artiesten vertellen een verhaal. Een oeuvre is meer dan een toevallige verzameling van albums, clips en live optredens. De Belgische band dEUS bestaat al twintig jaar en is zo een goed voorbeeld van een popformatie die een ingewikkeld imago in stand te houden heeft. Sinds hun comeback in 2005 heeft de band voornamelijk door middel van symbolische gastbijdrages een ingewikkeld spel met het verleden gespeeld.

Het gebeurt vaak: muziekbands die een bekende stem laten meezingen op hun nieuwe album. Zo'n backing vocal is echter zelden duidelijk te horen. Van een volwaardige samenwerking of een waar duet is meestal geen sprake. Waarom gebeurt het dan? Dat het enkel om marketing gaat, om meer plaatjes verkopen, is te makkelijk gedacht. Al is het alleen maar omdat commerciële en artistieke motieven in de popmuziek altijd innig verstrengeld zijn.

De laatste drie albums van de Belgische band dEUS leren dat zo'n gastbijdrage vooral de ‘startext‘, het bredere verhaal van de band, bekrachtigt. Cultuurwetenschapper Richard Dyer introduceerde deze sleutelterm in zijn beroemde analyses van filmsterren. Dyer ‘leest' het gehele spectrum van publieke verschijningen (het werk zelf, het optreden in de pers, de aankleding, de foto's etc.) en formuleert een of enkele centrale thema's of kernwaarden. Een geslaagd artiest creëert een coherent beeld voor de buitenwereld. Dat kan een veelzijdig en gelaagd image zijn, zolang die herkenbare kernwaarden maar gewaarborgd blijven. Als gedragingen, beslissingen, uitingen en nieuw werk met die startext corresponderen, worden complexiteiten, veranderingen en zelfs bepaalde tegenstellingen, als logisch geaccepteerd. Het verhaal van de gastbijdrage is daarom vaak belangrijker dan de muzikale bijdrage zelf.

Verandering als startext

dEUS betoont zich op zijn laatste drie platen groot fan van de muzikale cameo. De cameo's zijn een manier om de onzekere positie te verstevigen en de band nieuw aanzien te verschaffen. Sinds de band in 2005 een herleving kende, twijfelt dEUS tussen twee imago's: moet het karakter uit de jaren negentig behouden en bevestigd worden, of dit oude imago radicaal afgeschud worden om zich een nieuw imago aan te kunnen meten?

In de jaren negentig was dEUS een anarchistisch, artistiekerige club outsiders waarvan de bezetting voortdurend wisselde. Intussen is de huidige bezetting een kleine zes á zeven jaar intact en draait de band in toenemende mate om zanger en frontman Tom Barman. De ‘arty' experimenteerdrift en autonome zelfverzekerdheid (de bandnaam is veelzeggend) uit de beginjaren staan echter nog altijd centraal in het beeld dat de meeste mensen van de band hebben. Verandering was de kenmerkende constante: elk album klonk anders, de band wisselde om de haverklap van samenstelling, optredens waren of steengoed of beschamend slecht, ruzies en conflicten waren niet van de lucht. Omdat een groot deel van dEUS' reputatie gebaseerd is op deze roerige jaren voor de millenniumwisseling moet de verbinding daarmee voortdurend bevestigd worden: de ‘nieuwe' dEUS van de afgelopen zeven jaar moet laten zien dat het wel degelijk dezelfde band is. Puur en alleen de aanwezigheid van Barman volstaat dan niet.

Op het comebackalbum Pocket Revolution uit 2005 werd gekozen voor de meest voor de hand liggende optie: oudgediende en dEUS-lid van het eerste uur Stefen Kamil Carlens werd opgetrommeld om twee tracks achtergrondvocalen te zingen. Dat deze alleen voor de zeer aandachtige luisteraar hoorbaar en herkenbaar zijn, is niet ter zake: de terugkeer van de in 1996 uit de band gestapte bassist legde na vijf jaar afwezigheid de verbintenis met de succesvolle bezetting uit de beginjaren. (Een soortgelijk gebaar maakten ook The Foo Fighters - de band van oud-Nirvana-drummer Dave Grohl - door op hun laatste album, toevallig twintig jaar na het verschijnen van Nirvana's kassucces Nevermind, Nirvana-bassist Krist Novoselic een nummer.)

Op het volgende album, Vantage Point (2008), zocht de dEUS het iets verder van huis. Doordat er geen spraakmakende bezettingswisselingen en tumultueuze opnameperiodes zoals in het verleden hadden plaatsgevonden, moest op een andere manier de vernieuwingsdrang en experimenteerzucht van de band voor het publiek bevestigd worden. Met bijdragen van Elbow's Guy Garvey en Karin Dreijer van The Knife - twee acts die succesvol werden in de periode dat dEUS inactief was - presenteerde dEUS zich op Vantage Point als oudgediende die de aansluiting met recente ontwikkelingen niet gemist heeft en zowel in een avant-gardistische elektronica-act (The Knife) als in een melancholische britpop-band (Elbow) gelijkgestemden vindt.

Op het recent verschenen Keep You Close staan de bijdragen van Greg Dulli - frontman van de populaire jaren tachtig en negentig band The Afghan Whigs - symbool voor de corrigerende beweging die Keep You Close is ten opzichte van Vantage Point: terug naar de basis. Het album moet de wellicht toch iets te ferm ingezette nieuwerwetse macho-koers van de voorganger corrigeren. Waar Garvey en Dreijer aansluiting moesten zoeken met een nieuw publiek, is Dulli bekend bij de oude dEUS-fans. De keuze voor een gewaardeerd generatiegenoot bevestigt dEUS' status als oudgediende en het beeld van een band die, wars van trends, al twintig jaar muziek maakt en een status heeft bereikt waar ook een Amerikaanse rockster zich graag mee verbindt voor enkele gastvocalen. En daarmee is de subtekst ook: The Afghan Wighs zijn niet meer echt actief, dEUS wel.

De strik om het oeuvre van dEUS

Muzikaal gezien had ‘The Vanishing of Maria Schneider' van Vantage Point moeiteloos zonder Guy Garvey kunnen bestaan en je maakt mij niet wijs dat de bijdragen van Greg Dulli op Keep You Close niet door dEUS' eigen gitarist Mauro Pawlowski vertolkt hadden kunnen worden. Garvey en Dulli droegen compositorisch niets bij en de nummers dragen op geen enkele manier hun stempel.

Filosoof Michel Foucault schrijft in zijn essay ‘Wat Is Een Auteur?' dat een auteur voornamelijk een functie is, een naam die duidelijk maakt dat een verzameling werken een bepaalde eenheid vormt, ondanks de verschillen en tegenstrijdigheden die soms net zo in het oog springen als de overeenkomsten. Die ‘auteursfunctie' trekt een strik om de mogelijke betekenissen en waarden die aan het werk kunnen worden gehangen.

De gastbijdragen op de afgelopen drie dEUS-platen dienen geen muzikale doelen, maar helpen de strik strakker te trekken: de ene auteur verstevigt de andere, de startext van de ene auteur bekrachtigt de startext van de ander. Het is als de aanbeveling op de achterkant van een roman door een schrijver waar men graag mee wordt geassocieerd of de aanbevelingsbrief van een invloedrijke relatie bij een sollicitatiebrief. Niet meer en niet minder.