Que sera, sera

Voormalig eerste minister Mark Eyskens liep eens met een Nederlands collega door Leuven. Daar was juist een betoging gaande. ‘Walen buiten!’ scandeerde het volk. ‘Maar,’ aldus die collega, ‘dat is toch vreselijk Nederlands? Dat zou toch moeten zijn “Walen eruit”? “Walen buiten”, dat is toch een gallicisme?’ Nu er in België weer een horde ministers is buitengebonjourd (al lijkt het doorgaans alsof ze opstappen uit vrije wil), is het wellicht tof om de officiële afscheidswoorden van de afgetreden eerste minister Leterme eens onder de loep te nemen.

Toen een journalist hem de vraag stelde of hij ooit nog zou terugkeren naar de politiek, antwoordde Leterme gevat: ’Que sera, sera.’ In welk magazine dat was, weet ik niet meer, maar diezelfde dag namen alle partijen afscheid van hem in het parlement, in wat VRT-journalist Tim Pauwels met een germanisme een ‘applauscongres’ noemde en daar besloot partijgenoot en goede luitenant Servais Verherstraeten het begrafenisritueel met dezelfde woorden:’Voor onze fractie is dit geen vaarwel - que sera, sera.’ Die fatale ondertoon had ook al weerklonken in het saluutschot van oppositielid Gerolf Annemans:’De handen die vandaag voor jou applaudisseren, hebben jou in het verleden een mes in de rug gestoken.’ Toen hij dit uitsprak, zat hijzelf toevallig vlak àchter Leterme.
 
‘Que sera, sera’ is natuurlijk vooral het liedje dat Doris Day in 1956 eerst niét had willen opnemen, omdat ze het te onnozel vond, maar dat, toen ze het dan toch inblikte, meteen dé hit van haar leven werd. Mede doordat dit rijmpje de meest onvergetelijke aha-erlebnis van Hollywood inleidt: in Hitchcocks ‘The Man Who Knew Too Much’ worden, tijdens het zingen van het refrein, een moeder en haar zoontje herenigd. ‘Whistle it as loud as you can!’ En dit, welteverstaan, onder het alziende oog van de vaderlijke rasacteur James Steward. Hoewel die eindigde als een bijna seniel neuriënde opoe in ‘The Magic Of Lassie’, was Steward alle jaren daarvoor hét toonbeeld van mannelijke zelfbeheersing en charme – precies zoals Leterme, althans sinds zéér kort.
 
Door zijn rurale achtergrond, zijn grauwe verschijning en zijn associatie met de geit gold Leterme zijn carrière lang inderdaad als seksloos. Zo gebeurde het dat hij de interviewster Linda Dewin eens wenste te feliciteren met haar triomf in de televisiequiz ‘De Slimste Mens’, maar nerveus uitstamelde: ’Proficiat met uw deelname aan De Slimste Vrouw.’ Ziedaar, evenwel: met zijn ene hand al op de deurklink zag hij, als een onbewogen beweger, hoe de omstandigheden zich kantelden. Meer nog dan toen hij, op de valreep, vijf miljard euro wist bijeen te scharrelen, haalde de natie opgelucht adem toen hem, ook op de valreep, in de tabloids een echte, passionele romance werd aangemeten. Leterme verlaat de building – dus toch nog – als een charmeur uit de tijd van Glen Miller.
 
Echt dramatisch klinkt ‘que sera, sera’ pas als je weet dat dit gezegde voor het eerst opdook in een toneelwerk van Christopher Marlowe (1564-1593): ’Dokter Faustus’, gebaseerd op de historische alchemist Faust uit Knittingen, die stierf door een ontploffing in zijn laboratorium. Toen het toneelstuk voor het eerst werd opgevoerd, verscheen volgens diverse getuigen de duivel zelf letterlijk ten tonele. Als een waarschuwing schreef Marlowe in verbasterd Italiaans in zijn proloog: ’Che sera, sera’, om aldus middenin de vooral zeventiende-eeuwse calvinistische discussie te landen omtrent vrije wil versus predestinatie. Leterme besliste alleszins zélf om op te stappen, maar door het noodlot, – door wat anders? – betreurde hij die beslissing vast nog voor hij weg kon.
 
Het drama van Faust vangt aan wanneer deze inziet, op de grenzen van de menselijke potentie te zijn gestoten. Zoals ook Leterme dit uitdagend formuleert, alweer in een afscheidsinterview: ’Behalve burgemeester en député ben ik zowat alles geweest dat je hier maar zijn kan.’ Meteen daarna gevraagd naar zijn grootste tekortkoming, antwoordt hij oprecht:’Mijn ongeduld,’ – politiek uiteraard juist een deugd bij uitstek. Lees ook de ‘Faust’ van Goethe (1751-1829), die meer dan Marlowe de vrije wil erkent, maar daarvan ook de morele gevolgen. ‘Als wij zeggen vrij van zonde te zijn,’ aldus Goethe middenin zijn drama, ‘Dan bedriegen wij onszelf. En omdat we zondigen, moeten we sterven - een eeuwigdurende doodsstrijd. Hoe deze doctrine te benoemen? Que sera, sera.’

 
Letermes uitwijking naar Parijs vergelijken met het allereerste vliegtuig ooit dat de Zuidpool wist te bereiken, in 1956, gaat te ver, al droeg ook dit projectiel op zijn flanken het uitdagende opschrift ‘que sera, sera’. Wel mag de legendarische punkrocker Johnny Thunders voor Leterme een verwittiging heten: toen eerstgenoemde van New York naar Parijs verhuisde om aan het moordende tempo van zijn thuisstad te ontsnappen, maakte hij dadelijk bij aankomst de prachtelpee getiteld:’Que Sera, Sera.’ Zijn groepsleden gruwden van die titel maar Thunders volhardde: ’Ik voel gewoon dat dit klopt!’ En jawel: amper vier jaar daarna lag hij reeds dood in zijn hotelkamer.