Waarom de G1000 succesvol is in haar eenvoud

Op 11 november kwamen 704  burgers bijeen in Brussel tijdens de burgertop G1000 om met elkaar te discussiëren over de grootste uitdagingen waar onze huidige democratie voor staat. De timing was perfect. In een land waar op het moment dat ik dit schrijf al 518 dagen geen regering is, waar politici elkaar de tent uitvechten om electoraal goed te scoren in de peilingen, en in een Europa dat wordt geteisterd door een financiële crisis en een democratische deficit, is er optimisme maar belangrijker nog vertrouwen nodig. Vertrouwen, dat onze democratie meer is dan ons huidige stelsel van verkiezingen waarbij de burger, net als in ons economisch leven, wordt gereduceerd tot consument, en dus na de ‘aankoop’ vrij weinig te zeggen heeft over de kwaliteitsgarantie.

'Ik heb mei ‘68 nog meegemaakt en verwonderde me er altijd over dat niemand in opstand kwam. Wij hebben het materieel goed, maar hoe zit het met de komende generaties? Wij doen niet meer mee,'  vertelt vrijwilligster Chris van den Berghe (68) uit Brussel. Net zoals de initiatiefnemers gelooft ze erin dat de democratie in een crisis zit en wil ze verandering. Wat is de rol van de G1000 hierin? Is het een ‘radicaal-democratisch’  alternatief zoals de initiatiefnemers beweren?

Het optimisme en de tomeloze energie straalt van de deelnemers af wanneer ze zichzelf aan hun tafelpartners voorstellen in een kennismakingsrondje. Ze vormen een representatieve weergave van onze moderne samenleving. Er heerst een collectief wantrouwen in ons verkiezingsstelsel, in de partijen en de parlementen. Maar op de G1000 is er sprake van een collectief vertrouwen in burgerinspraak en overleg. De sfeer is gemoedelijk. Ik wandel langs de vele tafels om te kijken of ik wat van de gesprekken kan opvangen over technische onderwerpen als sociale zekerheid, immigratiepolitiek en welvaart tijdens de financiële crisis. Bij een Vlaamse tafel loop ik tegen Bart Vermeersch op, een oude postbode (56 jaar) uit de regio van Vilvoorde. Wrijvend over zijn pols, lacht 'ie minzaam naar me omdat ik me afvraag waarom hij in ‘s hemelsnaam ‘ja’ heeft gezegd om deel te nemen. 'Ik ben geen politiek actief persoon, maar voelde me erg machteloos over en boos op de huidige situatie. Vanuit die machteloosheid heb ik ja gezegd toen ze me uitnodigden. Ik zie dit ook als mijn plicht, als burger.'

Machteloosheid is een begrip dat ik vaker hoor wanneer ik de deelnemers interview tijdens de pauzes. De meesten ergeren zich in de huidige situatie waarin het collectief belang ten dode lijkt opgeschreven. Vanuit ons versplinterende individualisme zijn de politici volgens hen één ding vergeten: gedeelde zorgen over de toekomst van het land. Mensen voelen zich bedreigd in hun bestaanszekerheid. 'We zijn het over alles oneens, behalve over een ding, namelijk dat de democratie ons dierbaar is,' aldus initiatiefnemer David Van Reybrouck. 

De G1000 creëert een ruimte waarin mensen constructief met elkaar meedenken over de toekomst en waarbij opleidingsniveau, herkomst, sekse en leeftijd niet langer een obstakel of hobbel vormen om  deel te nemen aan het publieke debat. Het valt me op dat aan veel tafels vrouwen actief het woord voeren. Ann (48) uit Gent, werkt al jarenlang bij ING en probeert elke keer uit te leggen dat de crisis niet zo simpel ligt. 'Ik ben hier gekomen uit burgerzin. Zeker, de financiële sector is aan hervorming toe, maar cultureel gezien moeten wij ook onze mentaliteit veranderen.' Haar tafelpartner Patrick (41) beaamt dit: 'We kunnen best een stapje terug gaan qua welvaart, mits de basiswelvaart behouden blijft, om ongelijkheid tegen te gaan. Alleen vind ik het wel vreemd dat de banken eerst aan de aandeelhouders uitkeren en niks bijdragen aan onze maatschappij. Dat is toch van de zotte?' Ann zucht en de discussie gaat weer in hoog tempo verder.

De G1000 is zeker geen wondermiddel om onze representatieve democratie te redden. Daarvoor is de invloed van politici en bestuurders op internationale ontwikkelingen te klein. En met betrekking tot onze volksvertegenwoordigers zal er altijd onvrede heersen onder de bevolking. Maar de grote vraagstukken van deze tijd komen wel meer op de voorgrond te staan. Ze worden niet langer verdrukt door bestuurders die snel-snel moeten reageren op gebeurtenissen en voor wie het kortetermijndenken soelaas biedt.  Het laat zien dat politieke participatie van burgers niet stopt bij het uitbrengen van hun stem, maar veel verder kan gaan.

Jean Tillie, professor Electoral policies aan de Universiteit van Amsterdam spreekt over: 'een mooi vooruitzicht voor onze moderne democratie.' Hij is een van de vele international observers (academici)  die de G1000 bijwonen om het kritisch te volgen en te kijken of alles wel goed verloopt. 'Wellicht is mijn assumptie met betrekking tot politici te simpel en ik ben me hiervan bewust, maar politici zitten er alleen vanwege hun baan. De G1000 biedt perspectief in onzekere tijden en toont aan dat burgers wel degelijk betrokken willen worden bij zaken die hun toekomst aangaan.'

Is het concept van deliberatieve democratie nieuw? Integendeel, het wordt in Europa al breed toegepast als we kijken naar bijvoorbeeld Ierland, waar ze het initiatief 'We the citizens' kennen of in Denemarken waar de overheid in onderwerpen met betrekking tot technologie geadviseerd wordt door burgers. Als deliberatieve democratie geen bedreiging vormt voor onze democratie en de rechtsstaat, en haar zelfs versterkt, waarom is er dan nooit eerder gebruik van gemaakt hier? 'Ik denk dat politici bang zijn voor burgers en voor vernieuwing omdat het een directe bedreiging vormt voor hun positie. De massa is soms beter op de hoogte dan de elite omdat zij zich eerder laat leiden door ratio en levenservaring dan politici. Zij moeten altijd rekening houden met partijpolitiek en de media. Dit geeft hoop' aldus Sandrie Plateau (27), stagiair-diplomaat uit Brussel.

Er is een zeer diepe kloof tussen het volk en politici. De problematiek waar onze huidige representatieve democratie mee kampt overstijgt nationale grenzen en de oplossingen ervoor zijn vaak allesbehalve gemakkelijk. De G1000 is geen alternatief, maar vormt wel een antwoord op deze kloof waarin onze representatieve democratie is verworden tot een toeschouwersdemocratie.