Muziek in het museum
Geschreven door Floris Solleveld op 20 februari 2014
Floris Solleveld bezocht de Cité de la Musique en kwam tot de conclusie dat muziek moeilijk in de huidige musea van hedendaagse kunsten past. 'Muziek heeft de vervelende eigenschap dat je het niet op een sokkel kunt zetten – een van de redenen dat er zo weinig muziekmusea zijn.' Floris resideerde in de zomer van 2013 op uitnodiging van deBuren twee weken in het Huis Biermans-Lapôtre.
Muziek op een sokkel
Ik gebruik nooit audiotours. Ik wil gewoon tekst. Audiotours gaan te langzaam, ze kunnen minder goed complexe informatie overbrengen en ze dringen je vaak ook nog een bepaald parcours op. Het enige voordeel is dat je tegelijk de toelichting kunt horen en het object bekijken, maar verder is het mij een raadsel waarom die dingen ooit zo’n opmars hebben gemaakt in het museumwezen. Tenzij je in een muziekmuseum bent natuurlijk. Dan is het plotseling een heel ander verhaal.
Nu zijn er niet zoveel muziekmusea. In Nederland kom je niet verder dan het Pianola Museum en Museum Speelklok. In Brussel staat het MIM, een museum dat gezegend is met een naam die in verschillende talen een afkorting voor muziekinstrumentenmuseum is. Die musea vallen allemaal onder de noemer ‘sympathiek’. Het Pianola Museum is een klein liefdeswerk aan de Jordaan dat alleen op zondagmiddag open is, maar een bont programma aan concerten brengt, van pianolajazz tot onspeelbare avant-gardepartituren toe. Museum Speelklok is een oude kerk in Utrecht, tot de nok gevuld met muziekautomaten van alle tijden. Het MIM bezet vier verdiepingen van een artnouveaupaleis op de Kunstberg met een labyrint aan historische instrumenten. Fijne plekken, maar het zijn geen Rijksmusea van de Muziek, zoals die er wel zijn van volkenkunde, oudheden, biologie, wetenschap en techniek, geneeskunde en luchtvaart.
In Frankrijk is dat anders. In het 19e arrondissement van Parijs, tegen de rondweg aan, bevindt zich de Cité de la Musique. Die maakt deel uit van een complex op het Parc de la Vilette, samen met het nationaal conservatorium, een aantal zalen en theaters, en de nieuwe Philharmonique in aanbouw. De Cité zelf is vijf verdiepingen hoog, heeft een concertzaal en biedt onderdak aan het Ensemble Intercontemporain, het belangrijkste Franse ensemble voor hedendaagse muziek. En er is zelfs een museumshop – eigenlijk muziekwinkel/boekhandel. Het is, kortom, een typisch Frans cultureel prestigeproject.
Dat is geen garantie voor succes. Muziek heeft de vervelende eigenschap dat je het niet op een sokkel kunt zetten – een van de redenen dat er zo weinig muziekmusea zijn. Wat betreft collectie verschilt de Cité de la Musique niet veel van het MIM: oude instrumenten. De Cité heeft wel nog een bovenverdieping 20e eeuw en een zijzaal etno-muziek. Maar vooral de presentatie verschilt immens.
En dat heeft bijna alles te maken met de audiotour. Dat de régale een 17e-eeuwse blaasbalgpiano is, neem ik voor kennisgeving aan, maar dat het ding klinkt als de opa van een psychedelische synthesizer uit de jaren 1970, zal ik niet snel vergeten. Dat op de verdieping voor de 18e eeuw een altist laat horen wat ‘col legno’ nu eigenlijk inhoudt (met de stok op de snaren slaan) of wat een Bartók-pizzicato is (de snaar tegen het hout laten knallen) is ook een stuk educatiever dan een toelichtende tekst. Dat tegen het einde van het parcours het hele gebouw galmt van een stel artrockers die een soundcheck doen, is eerder prikkelend dan storend. Het is natuurlijk wel Frankrijk, dus de muziekgeschiedenis van de 20e eeuw is vooral de avant-garde volgens Boulez, de jazz komt er bekaaid van af en de popmuziek heeft slechts een tussenvloertje. Maar wat de Cité wel brengt, is niet alleen een museumopstelling, het is ook een nieuwe muzikale ervaring.
Muziek als installatie en projectie
Raumlichkunst © Center for Visual Music
Een paar dagen later ben ik in het Palais de Tokyo en zie daar de reconstructie van Oskar Fischingers Raumlichtkunst, een driedelige video-installatie waarvan je nauwelijks kunt voorstellen dat hij uit 1926 stamt. Ik had de installatie een jaar eerder gezien in Tate Modern, en toen kwam ik daar pas naderhand achter. De beeldtaal is een combinatie van geometrische abstractie, abstract expressionisme en jaren-zestig-psychedelica en de presentatie met drie simultane schermen is zo eigentijds als maar kan. Welke muziek Fischinger erbij gedacht had is onbekend, dus hebben de conservatoren (het werk is pas in 2012 gereconstrueerd door het Center for Visual Music in Los Angeles) het gepaard aan ‘Ionisation’ van Edgard Varèse en aan ‘Double Music’ van John Cage en Lou Harrison, werk dat eigenlijk uit de jaren 50 en 60 stamt.
De reconstructie van Raumlichtkunst doet iets wat de Cité niet doet: actualiseren. De Cité blijft toch een museum voor muziekgeschiedenis; de installatie van Fischinger geeft ook bij weerzien the shock of the new. Elders in de tentoonstelling Nouvelles Vagues, middenin het labyrint van trappen, zalen en gestripte muren van Palais de Tokyo, staat ook een grote grillig gevormde houten hut vol automatisch aangedreven instrumenten die samen een popsong spelen. Het ding heet Concert Hall en is het product van een collectief van geluidskunstenaars, die elk hun eigen instrumentatie, soundscape of caleidoscopische projectie bijdragen. Het is de museale jukeboxversie van Stifters Dinge, Heiner Goebbels’ concert zonder muzikanten.
Raumlichtkunst en Concert Hall zijn symptomatisch voor een ontwikkeling in de hedendaagse muziekpraktijk, die zich uitstrekt van projecties en installaties tot klanklandschappen en sound art. Muziek verplaatst zich van de concertzaal naar buiten, deels naar projectruimtes en lege panden, deels naar internet, maar in toenemende mate ook naar de museumzaal. William Kentridge maakte voor dOCUMENTA (13) The Refusal of Time (2012), een installatie met vijf video’s, infernale blaasbalg, blazers en percussie, die ondertussen al doorreisde naar MAXXI in Rome en het Van Abbemuseum in Eindhoven. Je bevindt je als toeschouwer in een draaikolk van overlappende beelden, overtekende found footage en een schaduwprocessie, voortgestuwd door een duistere fanfare. Het Stedelijk Museum in Amsterdam presenteerde de immense video-installatie Nummer Veertien: Home (2012), waarin Guido van Werve als triatleet Chopin en Alexander de Grote achterna jaagt, begeleid door een hedendaags koor vanuit een Hollandse buitenwijk. De muziek speelt in deze werken een cruciale, maar niet een centrale rol: het gaat om een ‘beleving’, een ‘gebeurtenis’, nooit om een concert.
De ontwikkeling vindt ook in omgekeerde richting plaats: het museum sluipt binnen in de concertzaal. Het kwintet Hexnut maakte in 2011 met Wrench een cyclus van stukken gebaseerd op de panoramische foto’s van Edward Burtynsky. Bij foto’s van olieraffinaderijen werd een speciaal vijfpersoons blaasinstrument uit PVC-pijpen gebouwd; in een ander stuk schoot de videoprojectie over de details van hoekige steengroeven, die oplichtten op de aanslag van de piano. De vervlechting van muziek en beeld werd een audiovisueel totaaltheater dat je de verwoestte landschappen in zoog. Christian Marclay, die in 2011 de gouden leeuw op de Biënnale van Venetië won met de videocollage The Clock, is ook turntablist en vinyl artist en maakte arrangementen waarbij zijn video’s als ‘visuele partituren’ moeten worden geïnterpreteerd. En het Vlaamse collectief BL!NDMAN maakt totaalconcerten waarin scenografie een belangrijke rol speelt, o.a. in de vorm van een gigantische metalen kubus of een stellage waar je omheen kunt lopen. Daarmee doet BL!NDMAN hetzelfde als wat de verplaatsing van muziek naar de museumzaal bewerkstelligt: het concertformat doorbreken.
Sound art neemt in deze ontwikkelingen een bijzondere rol in. Ontstaan binnen de conceptuele kunst in de jaren 1960 en 1970, stond het altijd al buiten de concertpraktijk en vond het hoofdzakelijk plaats in galeries en projectruimtes. Kenmerkend voor geluidskunst is dat het geluid niet behandelt als muziek, maar als rauw materiaal. Als deel van de conceptuele kunst is het in de afgelopen decennia in toenemende mate gemusealiseerd: Bill Fontana kon Harmonic Bridge installeren in Tate Modern, Forty-Part Motet van Jane Cardiff reist sinds 2005 langs musea wereldwijd, en het MoMA opende in augustus de tentoonstelling Soundings: A contemporary score, met de uitdrukkelijke bedoeling de toeschouwer met meer zintuigen bij het museum te betrekken. De verhouding van sound art en muziek in het museum is complex. Deels creëert geluidskunst een opening voor muziek om vermomd als geluid het museum binnen te komen, deels kan het componisten en muzikanten inspireren om voorbij de muziek te denken, deels blijft sound art zelf ook een Fremdkörper in het museum.
Concert hall © Aurélien Mole
Een museum voor hedendaagse kunsten
Het probleem is dat muziek niet meer dan een incidentele en vaak marginale plek in musea voor hedendaagse kunst kan krijgen, zolang ‘hedendaagse kunst’ wordt opgevat als ‘hedendaagse beeldende kunst’. Die Fine Art bias heeft er toe bijgedragen dat geluidskunst en mediakunst een subcultuurtje binnen de kunstwereld zijn geworden, met eigen festivals (Ars Electronica, Sonic Acts, Today’s Art), in galeries en projectruimtes, en in een zéér beperkt aantal eigen instituten (ZKM in Karlsruhe, Eyebeam in New York, wijlen het NIMk/Montevideo in Amsterdam, en opnieuw Ars Electronica). Sommige musea hebben een eigen concertzaal, maar er zijn géén musea voor moderne of hedendaagse kunst die daadwerkelijk uit het beeldende-kunst-wereldje weten te stappen: geluid wordt er niet zozeer toegelaten als wel geannexeerd. De sluiting van de New Art Space Amsterdam, een van de weinige grotere tentoonstellingsruimten waar beeldende kunst, mediakunst, avant-gardemuziek en film daadwerkelijk naast elkaar bestonden, is dan ook een ramp.
Een nieuw soort museum is nodig: een museum voor de hedendaagse kunsten, meervoud. Nu geluid, performance en ‘time-based media’ een legitiem deel zijn geworden van museale kunst, is er feitelijk geen reden meer om vast te houden aan de status aparte van beeldende kunst. Het volstaat namelijk niet om zo nu en dan een muzikale installatie op te nemen. Een museum voor hedendaagse kunsten is geen reservaat voor multimediale utopische uitvindingen, maar een gemeenschappelijke ruimte waarin onverwachte en fantastische dingen kunnen staan, gebeuren, klinken en bewegen. Interdisciplinariteit is geen verplichting. De winst zit in verplaatsing en kruisbestuiving. Een museum voor hedendaagse kunsten zou filmpjes moeten projecteren op de sculpturen van Richard Serra, Morton Feldman opvoeren tussen de Rothko’s, de dansfilms van Anne Teresa de Keersmaeker vertonen, en inderdaad ook minstens een paar geluidskunstwerken en muzikale installaties moeten hebben. Het klinkt als een musée imaginaire, maar de gebouwen staan er al, en ten dele doen musea dit al. Hoe die gemeenschappelijke ruimtes daadwerkelijk moeten worden ingericht is aan intelligente museumdirecteuren en tentoonstellingsbouwers, maar als eerste stap volstaat een simpele suffix –en of –s achter ‘Kunst’ of ‘Art’.
Foto Floris Solleveld © Marianne Hommersom
Dit artikel ontstond naar aanleiding van een residentieproject van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren in samenwerking met de Stichting Biermans-Lapôtre. Het verscheen eerder in Rekto:Verso nr. 59 en op hard//hoofd. Een verkorte versie was te lezen op muziekvan.nu.
Meer weten over het residentieproject van deBuren? Klik hier.
Benieuwd wat de medereizigers van Floris schreven in Parijs? Klik hier.
Reageer
Velden gemarkeerd met een sterretje zijn verplicht.
Gerelateerd
Literatuur De Literaire Loketten: Rechtstreeks uit Parijs
Film, docu & radio Het België van Daan
Podiumkunsten deBuren hebben Oren | Kel Assouf (duo)
Schrijversresidentie Parijs Walvissen in kleine broekjes
Schrijversresidentie Parijs Over valse krokodillen, Marokkaanse lederwaren en een vleugje nostalgi…
Schrijversresidentie Parijs De kwalen van de zonnekoning
Schrijversresidentie Parijs Cult, romantiek en wishful thinking in Musée national Eugène Delacroix
Schrijversresidentie Parijs De stad die ophield en verdween
Schrijversresidentie Parijs Que ch tu?
Schrijversresidentie Parijs De zwarte non van Moret
Schrijversresidentie Parijs Musée Dupuytren
Schrijversresidentie Parijs Stadswolven
Nieuws De Parijsgangers zijn weer thuis
Schrijversresidentie Parijs De vrouw met het masker
Schrijversresidentie Parijs De flaneur sleept niet met zijn voeten
Schrijversresidentie Parijs Meerminners in Parijs
Schrijversresidentie Parijs Sigaretten zijn zóóóó jaren negentig
Schrijversresidentie Parijs 'Over vijf minuten zal je mij zoenen'
Schrijversresidentie Parijs precisie
Schrijversresidentie Parijs Hier zijn dan de haaien
Schrijversresidentie Parijs Château Rouge
Schrijversresidentie Parijs Brief aan mijn tandarts
Schrijversresidentie Parijs Voorbij de klif. Korte knipsels uit een langdradig in memoriam
Schrijversresidentie Parijs Dit is geen dagboek
Schrijversresidentie Parijs Alle gadgets hebben wat te verbergen
Schrijversresidentie Parijs That person
Schrijversresidentie Parijs Het hol van de Tijger
Schrijversresidentie Parijs Meer seks, drugs en rock & roll!
Schrijversresidentie Parijs Een klein wolkje van onzinnigheid: over beelden en herinneringen
Schrijversresidentie Parijs Musée
Schrijversresidentie Parijs 9 tips tegen eenzaamheid in een miljoenenstad
Schrijversresidentie Parijs Op zoek naar de commissaris - Het Parijs van Maigret
Schrijversresidentie Parijs We will fix it with computer
Schrijversresidentie Parijs Zadelpijn
Schrijversresidentie Parijs De Muur van Parijs
Schrijversresidentie Parijs Archief van de planeet
Schrijversresidentie Parijs Ik droom van een stad
Schrijversresidentie Parijs Elke avond oh la la
Schrijversresidentie Parijs Kinderen van kristal en een chique wc
Schrijversresidentie Parijs Ratjetoe van goede bedoelingen
Schrijversresidentie Parijs Schoonheid met een prijskaartje
Schrijversresidentie Parijs Over een jeugdliefde, aura's, butsen en bulten - Rodin en Mueck
Schrijversresidentie Parijs Bill Viola - gedichten
Schrijversresidentie Parijs Wachten op Rubens
Schrijversresidentie Parijs Noachs Ark
Schrijversresidentie Parijs Radiodocu: Voltaire's liefste wetenschapper
Schrijversresidentie Parijs La Goutte d'Or: de blik van een ander
Schrijversresidentie Parijs Massage Balzac
Schrijversresidentie Parijs Poëzie bij het Mémorial de la Shoah
Schrijversresidentie Parijs Niet in de verte. Oorlogsscènes
Schrijversresidentie Parijs Afscheid
Schrijversresidentie Parijs Kraak met smaak. Post-squart biedt ruimte aan Parijse kunstenaars
Schrijversresidentie Parijs Maison Européenne de la Photographie | De mer à boire van het MEP
Schrijversresidentie Parijs Dichter in digitale tijden: 'Mijn werk is meer vrijen dan neuken'
Schrijversresidentie Parijs De ziel van Montmartre
Nieuws Musée Dupuytren: alles dat afwijkt van het normale. Beluister de radio…
Schrijversresidentie Parijs Galerie d'Anatomie Comparée et Panteologie. Gedichten
Schrijversresidentie Parijs Columns uit Parijs door Simone van Saarloos
Schrijversresidentie Parijs Een zwarte loge
Schrijversresidentie Parijs Een binnenplaats - Hôtel Dieu
Schrijversresidentie Parijs Minuit, Paris s'éveille - nachtwandelingen
Schrijversresidentie Parijs Ziekenbezoek
Schrijversresidentie Parijs Senza Parole
Schrijversresidentie Parijs Leven als Lucebert in Parijs
Schrijversresidentie Parijs Parijs: een liefdesgeschiedenis?
Nieuws Oproep: wie gaat er mee naar Parijs?
Schrijversresidentie Parijs Tes op de golf
Schrijversresidentie Parijs Een ongemakkelijke expeditie
Schrijversresidentie Parijs Café de Paris - Toerist zoekt onbeleefde ober
Schrijversresidentie Parijs Très cool cuisine
Schrijversresidentie Parijs Correspondance métro
Schrijversresidentie Parijs Van de Maaneilanden tot La Courneuve: een ballingenparcours
Schrijversresidentie Parijs Les enfants de Paris
Schrijversresidentie Parijs Spreken ze Chinees in het Palais de Tokyo?
Nieuws Zondag op de radio: liefde en vriendschap zonder woorden
Schrijversresidentie Parijs Voor Le Bataclan
Schrijversresidentie Parijs La BnF
Schrijversresidentie Parijs Gepensioneerde veldmaarschalk bezoekt het Musée de l'Armée
Schrijversresidentie Parijs L'erouv d'Anvers
Schrijversresidentie Parijs De roof van de Maashagedis
Schrijversresidentie Parijs Si vite, si loin, silence
Schrijversresidentie Parijs Dérive d'été
Nieuws OPROEP: jong schrijftalent gezocht!
Museumtoer In Flanders Fields Museum in Ieper
Schrijversresidentie Parijs Rechtdoor maar weer
Blog Zevenmijlslaarzen 2/7: Teylers Museum
Schrijversresidentie Parijs Ode | Een brutaal lange adem
Schrijversresidentie Parijs In beeld: vijf jaar met schrijvers naar Parijs
Schrijversresidentie Parijs De ontdekking van kleur
Museumtoer Nationaal Glasmuseum in Leerdam
Schrijversresidentie Parijs The origin of spaces | Visual Poem
Schrijversresidentie Parijs Rue des Rosiers
Nieuws OPROEP | deBuren zoekt jong schrijftalent
Schrijversresidentie Parijs Jelko Arts | Bang zijn en nauwkeurig blijven
Museumtoer Kazerne Dossin in Mechelen
Nieuws Hella S. Haasse opent eigen virtueel museum
Schrijversresidentie Parijs Trapsgewijs
Schrijversresidentie Parijs Tourscherven
Schrijversresidentie Parijs Kraaien
Schrijversresidentie Parijs Na 11 januari: samenwerking tussen religies
Museumtoer Museumtoer: Kröller-Müller Museum in de Hoge Veluwe
Schrijversresidentie Parijs deredactie.be bericht over Parijs | Parijs: een goede minnaar
Schrijversresidentie Parijs De pornografische ritmes van de Sacre
Blog Zevenmijlslaarzen 3/7: Boijmans van Beuningen
Schrijversresidentie Parijs Ode | Staal en lucht
Schrijversresidentie Parijs Oud-Parijsgangers doen straffe dingen
Schrijversresidentie Parijs Tot de laatsten van ons vielen
Schrijversresidentie Parijs VIDEO: Maud Vanhauwaert over Parijs
Blog Chagrin d'amour in Parijs
Schrijversresidentie Parijs Poppers in Parijs
Nieuws Lezen: 'Kleine Opstand', een online novelle
Schrijversresidentie Parijs 5 jaar schrijfresidentie in Parijs: een dwarsdoorsnede
Schrijversresidentie Parijs Vergeten kunstenaars (Over faam en vergankelijkheid in Parijs)
Nieuws Jong schrijftalent trekt naar Parijs
Blog Zevenmijlslaarzen 1/7: het Rijksmuseum
Nieuws Mais oui, Paris! Talentvolle schrijvers over de Franse hoofdstad
Schrijversresidentie Parijs Ode aan Henri Matisse
Schrijversresidentie Parijs Amour Moderne
Schrijversresidentie Parijs Pekelzondag
Schrijversresidentie Parijs Een goed excuus
Museumtoer Museumtoer: Teylers Museum in Haarlem
Schrijversresidentie Parijs Spoorloos: Rubens en Van Dyck
Nieuws Oproep: deBuren zoekt jong schrijftalent!
Schrijversresidentie Parijs Cinefiele pelgrimage in Parijs
Nieuws deBuren zoekt jong schrijftalent
Blog Zevenmijlslaarzen 4/7: Museum Boerhaave
Blog En als schilderkunst nu eens muziek was?
Schrijversresidentie Parijs Lezen in de zomer: Parijse verhalen
Schrijversresidentie Parijs Voorspelbare levens in een voorspelbare buurt
Schrijversresidentie Parijs Snede
Nieuws Jonge mensen, grote kansen
Schrijversresidentie Parijs De kakkerlak
Schrijversresidentie Parijs Op stoel BD1 bij Viktor & Rolf
Schrijversresidentie Parijs deredactie.be bericht over Parijs | 19 jonge wolven
Nieuws Zevenmijlslaarzen: kunst vanuit de luie stoel
Schrijversresidentie Parijs Ode | Neen ajuin!
Schrijversresidentie Parijs You are here
Schrijversresidentie Parijs Schrijfresidentie Parijs | De lichting van 2016!
Schrijversresidentie Parijs Stoppeldagen
Schrijversresidentie Parijs Parijsgangers Nikki Dekker en Doruntina Islamaj over liefdesverdriet
Schrijversresidentie Parijs Jacques Ledoux: Brusselse beeldendokter in Parijs
Blog Zevenmijlslaarzen 5/7: Rembrandthuis
Nieuws deBuren feliciteert Maud Vanhauwaert met de eerste Vrouw Debuutprijs P…
Nieuws Fototentoonstelling: Et dans ce cas seulement
Nieuws Sonic Soirée in de Brakke Grond
Schrijversresidentie Parijs Berichten uit Parijs: een overzicht
Nieuws Een graphic poem over Parijs en Parijsgedichten in 'Het Liegend Konijn…
Schrijversresidentie Parijs Op zoek naar de erfgenamen van Django Reinhardt
Archief
2019 |
2018 |
2017 |
2016 |
2015 |
2014 |
2013 |
2012 |
2011 |
2010 |
2009 |
2008 |
2007 |
Blijf op de hoogte
Schrijf je in op onze nieuwsbrief:
Volg onze RSS feeds of abonneer je op onze seizoensbrochure.